Jak nie dać się oszukać? Oszustwa finansowe w pracy i na co dzień

Zarówno w miejscu pracy, jak i codziennym życiu, nie jesteśmy wolni od zagrożeń, jakimi są oszustwa na tle finansowym. Może do nich dochodzić zarówno bezpośrednio, jak i z wykorzystaniem najnowszych technologii w postaci wszelkich urządzeń telekomunikacyjnych. Przestępstwa finansowe, do których dochodzi za pośrednictwem Internetu, są szczególnie niebezpieczne, gdyż z uwagi na większą anonimowość, ciężej uchwycić sprawcę — w szczególności, gdy oni sami mogą korzystać z narzędzi do szyfrowania swoich danych. Dlatego też z tego artykułu dowiesz się między innymi:

• jak rozpoznać oszustwa na tle finansowym;

• jakie formy mogą przybierać przestępstwa finansowe;

• jakimi schematami posługują się oszuści finansowi;

• rodzaje oszustw na tle finansowym w Internecie i przez telefon;

• jak rozpoznać potencjalne zagrożenia finansowe i im przeciwdziałać.

Czym są oszustwa finansowe i jakie formy mogą przybierać?

Zgodnie z art. 286 Kodeksu Karnego, oszustwo polega na wprowadzeniu innej osoby w błąd w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym bądź cudzym mieniem, bez zamiaru zwrotu bezprawnie zabranych rzeczy. Może się to objawiać również wyzyskaniem błędu lub niezdolności do właściwego pojmowania przedsiębranego działania. Warto tutaj podkreślić, że według Kodeksu Karnego sprawca umyślnie dopuszcza się oszustwa w celu uzyskania określonych korzyści majątkowych, więc nie ma tutaj mowy o nieumyślnym popełnieniu przestępstwa.

Najczęstszym czynem jest wprowadzenie osoby pokrzywdzonej w błąd, np. poprzez włączenie ją w piramidę finansową lub w postaci marketingu wielopoziomowego (MLM — ang. multi-level marketing). Niekiedy zdarza się, że ktoś wykorzystuje błąd, jaki mógł pojawić się w systemie instrumentu płatniczego lub strukturze firmy dla własnych korzyści. Z kolei jeśli mowa o należytym pojmowaniu przedsiębranego działania, dobrym przykładem będzie sytuacja, w której oszuści wykorzystują takie osoby często do roli muła finansowego, czyli osoby, która ma służyć za pośrednika lub kuriera do przekazywania pieniędzy pochodzących z nielegalnego źródła — często nawet nie wiedząc, że pomaga sprawcy w popełnieniu przestępstwa. Takiej osobie również grozi kara pozbawienia wolności, gdyż ciężko jest udowodnić, że nie była ona świadoma, jakie jest ryzyko związane z łatwą pracą za bardzo dobrą stawkę i że pomaga ona przestępcy.

Poza klasycznym oszustwem, w Kodeksie Karnym zostają wyszczególnione również następujące grupy:

• oszustwo pokradzieżowe;

• oszustwo komputerowe;

• oszustwo podatkowe;

• oszustwo finansowe.

Oszustwa finansowe najczęściej przybierają formy:

• oszustw gospodarczych;

• przestępstw karno-skarbowych;

• prania brudnych pieniędzy;

• przestępstw bankowych oraz związanych z obrotem papierami wartościowymi;

• wyłudzanie odszkodowania;

• tak zwane "karuzele VAT-owskie", czyli unikanie właściwego opodatkowania lub zmniejszanie jego wysokości;

• ukrywania majątku i udaremniania jego egzekucji;

• wyłudzania dotacji unijnych.

Typowe schematy stosowane przez oszustów finansowych

Oszuści finansowi stosują różne schematy działania, jak chociażby wprowadzanie ofiary w błąd. Polega to na wywołaniu fałszywego wyobrażenia o rzeczywistości. W takim działaniu ogromną rolę odgrywa dobrowolność w działaniu ofiary, która podejmuje swoje decyzje w sposób świadomy i zgodny z własną wolą. Nie pojawia się tutaj przymus, jak w przypadku kradzieży, rozboju lub włamania. Warto jednak zaznaczyć, że osoba, która padła ofiarą wprowadzenia w błąd, nie jest świadoma, że podejmuje działania, jakie są dla niej niekorzystne oraz jakie skutki prawno-ekonomiczne mogą nieść jej decyzje. Z tego powodu mówi się, że działa ona pod wpływem błędu. Takie działanie ze strony przestępcy może obejmować szereg różnych czynności i metod, które doprowadzają do powstania takiej rozbieżności. Mogą być to zarówno wszelkie sposoby postępowania lub konkretne czynności, które mają na celu pozbawienie ofiary mienia lub oszczędności, jak i zaniechania, jak chociażby zatajanie określonych faktów w celu uzyskania danych lub doprowadzenia do podpisania umowy pożyczki, które pomogą w osiągnięciu korzyści finansowych. Wprowadzenie w błąd może dotyczyć wielu elementów rzeczywistości mających wpływ na podjęcie przez ofiarę decyzji o niekorzystnym rozporządzaniu swoim mieniem: osoby, rzeczy, zdarzenia, okoliczności bądź zjawiska.

Z kolei wyzyskanie błędu odnosi się do sytuacji, w której ofiara przestępstwa finansowego miała już błędne wyobrażenie o rzeczywistości. Należy również podkreślić, że wyobrażenie to powstało bez udziału sprawcy oszustwa i może polegać wyłącznie na zaniechaniu.

Wyzyskanie niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranego działania polega na tym, że sprawca oszustwa doprowadza w jakikolwiek sposób osobę nieposiadającą zdolności do prawidłowej oceny swoich działań, aby rozporządzała swoim mieniem w sposób dla siebie niekorzystny, co umożliwia przestępcy osiągnięcie korzyści finansowej.

Jakie są najczęstsze przestępstwa finansowe w Internecie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej?

Wiele osób zastanawia się, czy praca przez Internet jest bezpieczna. Podobnie, jak zatrudnienie w formie stacjonarnej, praca zdalna niesie ze sobą pewne zagrożenia, jednak różnią się one ze względu na wykorzystanie nowych technologii. Przede wszystkim warto pamiętać, że w sieci nie widać drugiego człowieka i łatwiej pozostać anonimowym, co stwarza korzystne okoliczności dla sprawców przestępstwa. Przedmiotem tego rodzaju przestępstw jest szeroko rozumiana ingerencja w dane informatyczne mająca na celu ich gromadzenie, przetwarzanie, przekazywanie, ale może polegać również na zamianie danych, ich usunięciu lub wprowadzeniu nowych. Jednak warto zaznaczyć, że sprawcę pociąga się do odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa, które przyniosło mu korzyści majątkowe lub szkodę innej osobie w wyniku jego ingerencji w dane.

Osoba poszukująca zatrudnienia przez Internet najczęściej może natknąć się na nieuczciwe oferty pracy, które mogą prowadzić do szkody dla użytkownika. Większość z nich jest związana z gromadzeniem i wykorzystaniem danych osobowych osób odpowiadających na oferty i odsprzedaż ich większym firmom. Jednak niekiedy mogą się one wiązać z innymi zagrożeniami, jak wciągnięcie w marketing wielopoziomowy, który jest rodzajem oszustwa mającym na celu odsprzedaż produktów, które osoba zatrudniona ma sprzedać z prowizją. W ofertach podkreśla się, że nie jest wymagane wieloletnie doświadczenie ani umiejętności. Często chcąc utrzymać status aktywnego sprzedawcy, osoba zatrudniona decyduje się na regularne zakupywanie nowych produktów, których jeszcze nie zdążyła sprzedać. Jest to rodzaj przestępstwa mniejszej wagi, gdyż osoba, która padła ofiarą MLM nieprzymuszenie kupuje nowe produkty chcąc utrzymać zatrudnienie, zanim zda sobie sprawę, że nie jest to tego warte.

W przypadku fałszywych ofert pracy, poza wyciągnięciem danych osobowych, można natknąć się na takie, które wymagają przesłania niewielkich kwot w celu rejestracyjnym i są to oszustwa często o mniej istotnym znaczeniu, gdzie niewielkie kwoty wyciąga się od setek kandydatów, z czego gromadzi się całkiem spora suma. Najczęściej takie osoby informują o konieczności zapłaty za rejestrację w wiadomościach na zewnętrznym komunikatorze, poza portalem pracy.

Innym rodzajem oszustwa jest phishing, czyli podszywanie się pod już istniejącą firmę w celu gromadzenia danych osobowych osób składających CV na fałszywe oferty pracy. Osoby podejmujące się popełnienia takiego przestępstwa zazwyczaj handlują danymi osobowymi lub próbując wzbudzić zaufanie i poczucie bezpieczeństwa, wyłudzają poufne informacje, jak skan dowodu osobistego, na który może być zaciągnięta pożyczka lub kredyt, który później musi spłacać poszkodowany. Może dojść tutaj również do kradzieży tożsamości i podszywanie się pod konkretną osobę w celu osiągnięcia innych korzyści.

Również osoby pozyskujące dane osobowe mogą podszywać się pod znanego agenta influencerów z wieloletnim doświadczeniem w celu namówienia na kontakt seksualny lub wykorzystują wizerunek naiwnej osoby chcącej zrobić karierę w celach, na jakie się nie zgadzała. Czasami mogą one być namawiane do reklamowania produktów w swoich mediach społecznościowych, za co później nie otrzymują obiecanego wsparcia finansowego. Niekiedy dochodzi również do zdarzenia, gdzie zwłaszcza młode kobiety dały sobie zrobić nagie fotografie, zaś później są szantażowane poprzez wiadomości SMS lub na prywatnych chatach przez fałszywych agentów, którzy grożą im udostępnieniem zdjęć, jeśli nie uzyskają za nie stosownej zapłaty. Takim przestępstwem musi zając się wymiar sprawiedliwości, zaś na wniosek pokrzywdzonego można domagać się rekompensaty pieniężnej za uraz na tle psychicznym lub naruszenie wizerunku.

Jeszcze jednym z zagrożeń w przestrzeni wirtualnej jest natknięcie się na oszustów podszywających się pod pomoc techniczną. Najczęściej informują oni o niebezpiecznym wirusie, zagrożeniu bezpieczeństwa komputera lub usterce i proszą o dostęp zdalny do komputera. Kiedy już go otrzymają, mogą zmienić zabezpieczenia komputera i przechwycić znajdujące się na nim dane w postaci plików, dostępów do kont i wielu innych.

Oszustwa telefoniczne

Jedną z podobnych odmian do phishingu jest vishing — rodzaj oszustwa telefonicznego polegający na podszycie się i wprowadzenie w błąd rozmówcy w taki sposób, aby uzyskać od niego niezbędne dane osobowe, co ułatwi kradzież tożsamości lub podszycie się pod nią w celu uzyskania korzyści materialnych bądź finansowych. Najczęściej takie osoby starają się albo wzbudzić zaufanie w rozmówcy zachowując się przyjaźnie lub go zaszantażować.

Nieco podobnym zagrożeniem jest tzw. SIM swapping, który polega na przechwyceniu karty SIM użytkownika w celu włamania się na jego konto bankowe, przechwycenie ważnych danych czy też wykorzystanie jego tożsamości.

Potencjalne zagrożenie finansowe — jak je rozpoznać i im przeciwdziałać?

Najwięcej przestępstw finansowych mają podłoże gospodarcze, karno-skarbowe, bankowe i związane z obrotem papierami wartościowymi — oboma typami zajmuje się wymiar sprawiedliwości, dlatego kiedy dochodzi do naruszenia najlepiej zgłosić sprawę na policję i złożyć pozew. Najczęściej ofiarą takich przestępstw padają firmy lub zamożniejsze osoby. Podobnie ma się sprawa w przypadku ukrywania majątku i udaremniania egzekucji — zazwyczaj zajmuje się nią wymiar sprawiedliwości oraz windykatorzy.

Czasami można paść ofiarą przestępstwa polegającego na praniu brudnych pieniędzy. Taka osoba, która zajmuje się ich przekazywaniem, często nie wiedząc, w czym bierze udział, jest nazywana mułem finansowym. Ciężko jest jej udowodnić niewinność, dlatego jeśli wykonuje się taką pracę i zacznie się coś podejrzewać, lepiej zgłosić sprawę na policję, co ułatwi odsunięcie od siebie później fałszywych zarzutów za współudział.

W wypadku mniejszej wagi oszustw, jak chociażby fikcyjne zatrudnienie polegające na zawarciu umowy, w której pracownik nie świadczy żadnej pracy, zaś pracodawca z niej nie korzysta, ale ma to na celu uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego lub prawa do emerytury przez osobę, która została zatrudniona "na niby". Taki proceder często zdarza się w obrębie firm rodzinnych czy innych osób bliskich, ale jest to jak najbardziej dopuszczenie się przestępstwa na tle finansowym. Podobnie wygląda problem w przypadku karuzel VAT-owskich, gdzie przedsiębiorca unika właściwego opodatkowania lub zmniejsza wysokość podatku dochodowego — zwłaszcza przy pomocy tzw. znikających podatników. Takie naruszenie kieruje się na drogę sądową.

Jednym z częstszych typów oszustw jest wyłudzenie odszkodowania, które może odbywać się albo wykorzystaniem błędów w przepisach firm ubezpieczeniowych lub naginaniem rzeczywistości w celu uzyskania z tego tytułu korzyści finansowych. Takie naruszenie należy zgłosić na policję. Niekiedy jednak podobne naruszenie może mieć miejsce w życiu codziennym, jak chociażby próba wyłudzenia zadość uczynienia finansowego po kolizji na drodze z udziałem innego pojazdu (najczęściej samochód lub rower). Aby uniknąć takiej sytuacji i łatwiej udowodnić swoją niewinność, można zainstalować w swoim pojeździe kamerkę, na której będą materiały dowodowe, co pomoże nie paść ofiarą oszustwa.

Ostatnim rodzajem jest wyłudzanie dotacji unijnych. Ma to najczęściej miejsce w sytuacji, kiedy osoby posługując się fałszywą dokumentacją, uzyskują środki z programów dotacji unijnych. Okazuje się jednak, że cele, na jakie została przyznana dotacja, nie są realizowane lub osoba zafałszowała rzeczywistość w celu zakwalifikowania się do otrzymania środków z programów unijnych, zaś same środki wykorzystywane są w innych celach (nie tylko prywatnych). Takimi naruszeniami zajmuje się wymiar sprawiedliwości. Osoby, które dokonały wyłudzenia, zostają aresztowane przez policję, zaś sprawa trafia na ścieżkę sądową.