Od jakiego wieku można pracować w Polsce?

Rozpoczęcie pierwszej pracy to wyjątkowy moment w życiu każdego młodego człowieka – krok ku samodzielności i zdobywaniu pierwszych doświadczeń zawodowych. Ale kiedy właściwie można zacząć legalnie pracować? Polskie prawo pracy precyzyjnie reguluje wiek, w którym możliwe jest zatrudnienie, oraz szczegółowe zasady dotyczące młodocianych pracowników. Czy 15-latek może dorobić na wakacjach? Jakie są prawa i obowiązki pracodawców wobec najmłodszych członków zespołu? Odpowiadamy na te pytania i przedstawiamy najważniejsze przepisy, które warto znać jako rodzic, jako pracodawca i jako młodociany pracownik.

Z tego artykułu dowiesz się...

• W jakim wieku można rozpocząć pracę w Polsce?

• Jakie warunki trzeba spełnić, aby zostać zatrudnionym jako młodociany pracownik?

• Czy 15-latek może legalnie podjąć pracę na wakacje i jakie rodzaje umów są dla niego dostępne?

• Jakie przepisy regulują zatrudnianie młodocianych?

• Jakie prace są dla nich dozwolone, a jakie wzbronione?

• Ile godzin dziennie mogą pracować młodociani?

• Jakie są prawa i obowiązki młodocianych pracowników?

• Jakie obowiązki musi spełnić pracodawca, zatrudniając osoby poniżej 18. roku życia?

• W jakich branżach młodociani znajdują zatrudnienie najczęściej?

W jakim wieku można rozpocząć pracę?

Zgodnie z Kodeksem pracy w Polsce osoba może rozpocząć pracę w wieku 15 lat, pod warunkiem spełnienia dwóch wymagań. Po pierwsze, młodociani (czyli osoby w wieku od 15 do 18 lat) mogą pracować, jeśli ukończyli ośmioletnią szkołę podstawową. Po drugie, muszą przedstawić świadectwo lekarskie stwierdzające zdolność do wykonywania określonej pracy.

Młodociani mogą być zatrudniani na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia lub umowy o dzieło.

Osoby poniżej 15. roku życia mogą pracować wyłącznie na umowach cywilnoprawnych (umowa zlecenia lub umowa o dzieło) i tylko w określonych dziedzinach, takich jak działalność kulturalna, artystyczna, sportowa lub reklamowa. Wymagana jest wtedy zgoda rodzica lub opiekuna oraz zezwolenie inspektora pracy.

Zasady zatrudniania osób młodocianych w Polsce reguluje Kodeks pracy, a w szczególności Dział IX. Zatrudnienie młodocianych musi być zgodne z przepisami prawa pracy i nie może kolidować z obowiązkiem szkolnym.

Cel zatrudniania młodocianych w Polsce

Celem zatrudniania młodocianych w Polsce jest przygotowanie zawodowe lub wykonywanie prac lekkich. Przygotowanie zawodowe może odbywać się w formie nauki zawodu lub przyuczenia do określonej pracy, a jego celem jest nabycie przez młodocianego umiejętności i kwalifikacji zawodowych.

Z kolei prace lekkie są to takie, które nie zagrażają zdrowiu młodocianego i nie wymagają nadmiernego wysiłku fizycznego. Zatrudnienie w celu przygotowania zawodowego jest priorytetem, zwłaszcza w przypadku osób, które nie posiadają jeszcze kwalifikacji zawodowych.

Jakie prace mogą podejmować młodociani, a jakie są wzbronione?

Jak już wspomnieliśmy, młodociani w Polsce mogą podejmować prace, które są uznane za prace lekkie lub są związane z przygotowaniem zawodowym. Prace lekkie to takie, które nie stwarzają zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego oraz nie zagrażają wypełnianiu obowiązku szkolnego. Do przykładów prac lekkich należy zbieranie owoców (z ograniczeniem dźwigania ciężarów), sprzątanie pomieszczeń i pomocnicze prace biurowe.

Z kolei prace wzbronione to takie, które zagrażają zdrowiu lub rozwojowi psychofizycznemu dziecka. Są to prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała, narażeniem na szkodliwe czynniki chemiczne, fizyczne i biologiczne.

Młodociani powyżej 16 lat mogą być zatrudniani przy niektórych pracach wzbronionych, jeśli wykonywanie pracy wzbronionej jest niezbędne do przygotowania zawodowego i określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. W takiej sytuacji młodociany może pracować tylko 3 godziny dziennie.

Wymiar czasu pracy pracowników młodocianych

W przypadku młodocianych do 16 roku życia czas pracy nie może przekraczać 6 godzin na dobę. W dniu, w którym odbywają się zajęcia szkolne, praca nie może trwać dłużej niż 2 godziny. Tygodniowy wymiar czasu pracy podczas roku szkolnego nie może przekraczać 12 godzin.

W przypadku młodocianych powyżej 16 roku życia czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę. W dniu bez zajęć szkolnych praca może trwać do 8 godzin. Tygodniowy wymiar czasu pracy podczas roku szkolnego również nie może przekraczać 12 godzin.

Podczas ferii i wakacji szkolnych czas pracy nie może przekraczać 6 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (młodociani do 16 lat) lub 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (młodociani powyżej 16 lat).

Do czasu pracy wlicza się czas nauki zgodny z obowiązkowym programem zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy. Młodociani nie mogą być zatrudniani w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej (22:00-6:00, w szczególnych przypadkach 20:00-6:00). Jeśli dobowy wymiar czasu pracy przekracza 4,5 godziny, należy wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut.

Obowiązki pracodawcy, który zatrudnia młodocianych

Pracodawca zatrudniający młodocianych ma szereg obowiązków wynikających z Kodeksu pracy i innych przepisów:

• Zapewnienie opieki i pomocy: Pracodawca musi zapewnić młodocianym opiekę i pomoc niezbędną do przystosowania się do pracy (art. 192 Kodeksu pracy).

• Prowadzenie ewidencji: Pracodawca jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji pracowników młodocianych (art. 193 Kodeksu pracy).

• Badania lekarskie: Pracodawca musi skierować młodocianego na wstępne badania lekarskie przed rozpoczęciem pracy oraz zapewnić badania okresowe i kontrolne (art. 201 Kodeksu pracy).

• Ochrona zdrowia: Jeśli lekarz orzeknie, że praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca musi powierzyć mu inną pracę lub rozwiązać umowę, jeśli nie może zmienić rodzaju pracy (art. 203 Kodeksu pracy).

• Organizacja kształcenia zawodowego: Pracodawca ma obowiązek organizować i realizować kształcenie zawodowe młodocianych (art. 191 § 1 Kodeksu pracy).

• Zapewnienie przerw w pracy: Pracodawca musi zapewnić przerwy w pracy, jeśli dobowy wymiar czasu pracy przekracza 4,5 godziny (30-minutowa przerwa).

• Zakaz pracy w godzinach nadliczbowych i porze nocnej: Młodociani nie mogą być zatrudniani w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, ani w systemie akordowym.

• Wynagrodzenie: Wynagrodzenie młodocianego nie może być niższe niż ustawowe wynagrodzenie minimalne, z uwzględnieniem proporcji do wymiaru etatu.

Obowiązek dokształcania się pracowników młodocianych

Obowiązek dokształcania się pracowników młodocianych w Polsce wynika z Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 197 § 1 Kodeksu pracy, pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat. Dokształcanie to obejmuje:

• Dokształcanie się w zakresie ośmioletniej szkoły podstawowej, jeśli szkoły takiej nie ukończył.

• Dokształcanie się w zakresie szkoły ponadpodstawowej lub w formach pozaszkolnych.

W przypadku zatrudnienia młodocianego pracodawca musi zwolnić go od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych związanych z dokształcaniem się (art. 198 Kodeksu pracy). Obowiązek dokształcania się może być przedłużony do czasu ukończenia przygotowania zawodowego, jeśli młodociany nie ukończył go przed osiągnięciem 18 lat (art. 199 Kodeksu pracy).

Prawa pracowników młodocianych

Prawa pracowników młodocianych w Polsce są uregulowane w Kodeksie pracy i obejmują szereg ochronnych przepisów, mających na celu zapewnienie im bezpieczeństwa i ochronę zdrowia. Pracownikom młodocianym przysługują w związku z tym specjalne prawa:

• Czas pracy: Młodociany nie może pracować więcej niż 8 godzin dziennie powyżej 16. roku życia i 6 godzin poniżej 16. roku życia. Przerwa jest wymagana po 4,5 godzinach pracy.

• Wypoczynek: Młodocianym przysługuje dłuższy wypoczynek dobowy (co najmniej 14 godzin) i tygodniowy (48 godzin), w tym niedziele.

• Urlop: Młodociani pracownicy mają prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych po 6 miesiącach pracy, a po roku pracy 26 dni roboczych.

• Bezpieczeństwo i higiena pracy: Młodociani podlegają wstępnym i okresowym badaniom lekarskim oraz szkoleniom z zakresu BHP.

W jakich branżach najczęściej zatrudniają się pracownicy młodociani?

Młodociani pracownicy najczęściej zatrudniają się w branżach, które oferują elastyczne godziny pracy oraz stanowiska, które nie wymagają dużego doświadczenia zawodowego. Do najczęściej spotykanych prac dla nieletnich należą:

• Handel detaliczny: Młodociani często pracują w sklepach, supermarketach czy centrach handlowych, zajmując się obsługą klienta, kasowaniem, układaniem towaru lub pomocą w magazynach.

• Gastronomia: Praca w restauracjach, kawiarniach, barach i fast foodach. Młodociani mogą pracować jako kelnerzy, barmani, pomoc kuchenna, a także w innych rolach, które nie wymagają dużego doświadczenia zawodowego.

• Turystyka i rekreacja: W sezonie letnim młodociani często znajdują zatrudnienie w branży turystycznej, np. jako pomoc w hotelach, ośrodkach wypoczynkowych, czy u przewoźników turystycznych. Pracują również jako przewodnicy wycieczek lub animatorzy.

• Usługi: W branży usługowej młodociani pracują w salonach fryzjerskich, kosmetycznych, w firmach sprzątających, a także na stanowiskach związanych z obsługą techniczną (np. pomoc w serwisach).

• Rolnictwo: W sezonie zbiorów młodociani często pracują przy zbiorach owoców, warzyw czy innych pracach w rolnictwie, takich jak sadzenie roślin czy prace porządkowe w gospodarstwach rolnych.

• Media i reklama: Choć rzadziej, ale młodociani mogą pracować również w branży mediów, np. jako młodszy asystent w agencjach reklamowych, w dziale marketingu czy w pracy przy organizacji wydarzeń.