Wszystko, co musisz wiedzieć na temat przerw w pracy przewidzianych przez Kodeks pracy

Czy wiesz, ile przerw przysługuje Ci w ciągu dnia pracy? Czy możesz wyjść na spacer, zjeść lunch lub po prostu oderwać się od ekranu? Przepisy Kodeksu pracy jasno określają, kiedy i na jakich zasadach możesz odpocząć w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych. W tym artykule rozwiewamy wszelkie wątpliwości dotyczące przerw w pracy – dowiesz się, jakie masz prawa, a jakie obowiązki!

Przerwa w pracy: Kodeks pracy i odpowiednie rozporządzenia

✅ Podstawowa przerwa w pracy (art. 134 Kodeksu pracy)

• 15 minut – przy pracy ≥ 6 godzin.

• 2 × 15 minut – przy pracy ≥ 9 godzin.

• 3 × 15 minut – przy pracy ≥ 16 godzin.

• Przerwy te wliczają się do czasu pracy i są płatne.

✅ Dodatkowa przerwa dla osób niepełnosprawnych (art. 17 Ustawy o rehabilitacji)

• Dodatkowe 15 minut na gimnastykę lub odpoczynek.

• Wliczana do czasu pracy.

✅ Przerwy dla pracowników młodocianych (art. 202 Kodeksu pracy)

• 30 minut – przy pracy > 4,5 godziny.

• Przysługuje pracownikom młodocianym (poniżej 18. roku życia).

✅ Przerwa dla pracowników pracujących przy komputerze (Rozporządzenie z 1 grudnia 1998 r.)

• 5 minut co godzinę pracy przy monitorze ekranowym.

• Przysługuje, gdy osoba pracuje przy monitorze co najmniej 4 godziny dziennie przy pracy na pełen etat.

• Wliczana do czasu pracy.

✅ Przerwa dla matek karmiących (art. 187 Kodeksu pracy)

• 2 × 30 minut (przy jednym dziecku) lub 2 × 45 minut (przy więcej niż jednym dziecku).

• Możliwość połączenia w jedną dłuższą przerwę.

• Jeśli wymiar czasu pracy wynosi mniej niż 6 godzin, przysługuje jedna przerwa.

• Jeśli wymiar czasu pracy wynosi mniej niż 4 godziny, przerwa na karmienie nie przysługuje.

✅ Dodatkowa przerwa do 60 minut (art. 141 Kodeksu pracy)

• Pracodawca może ją wprowadzić, ale nie musi.

• Nie wlicza się do czasu pracy i nie jest płatna.

✅ Przerwy w warunkach szczególnie uciążliwych (art. 145 Kodeksu pracy)

• Pracodawca może wprowadzić dodatkowe przerwy lub skrócić czas pracy.

Odwiedź nasz portal z ogłoszeniami o pracę i zobacz najświeższe oferty!

Przerwy w pracy zależą od ilości godzin pracy

Kwestie związane z przerwami w pracy, które wliczają się do czasu pracy, reguluje artykuł 134 Kodeksu pracy. Ilość ustawowych przerw przypadających w ciągu jednego dnia pracy zależy od ilości przepracowanych godzin.

• Jeśli dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do co najmniej 15 minut przerwy. Jest to tak zwana przerwa śniadaniowa.

• Jeśli dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 9 godzin, pracownik ma prawo do dwóch co najmniej 15-minutowych przerw.

• Jeśli dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 16 godzin, pracownik ma prawo do trzech co najmniej 15-minutowych przerw.

Wszystkie przerwy w pracy powinny być wykorzystywane w trakcie pracy, a pracownicy nie mogą kumulować kolejnych przerw, aby później przyjść do pracy lub wcześniej z niej wyjść. Osoby zatrudnione na niepełny etat, pracujące mniej niż 6 godzin dziennie, nie mają prawa do przerwy w pracy.

Dodatkowa przerwa dla osób niepełnosprawnych

Osobie niepełnosprawnej przysługuje prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Przerwa ta wynosi 15 minut i również jest wliczana do czasu pracy. Dodatkowa przerwa przysługuje bez względu na to, ile wynosi dobowy wymiar czasu pracy pracownika.

Aby uzyskać prawo do dodatkowej przerwy w pracy, należy przedłożyć pracodawcy orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Prawo do tej dodatkowej przerwy przysługuje od dnia, w którym pracodawca otrzymał to orzeczenie.

Prawo do dodatkowej przerwy w pracy dla osób niepełnosprawnych reguluje artykuł 17 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Przerwy dla pracowników młodocianych

Pracownik młodociany, czyli osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat, ma prawo do przerw w pracy, które reguluje art. 202 Kodeksu pracy.

Osoby do 16 roku życia nie mogą pracować dłużej niż 6 godzin na dobę. Osoby powyżej 16 roku życia nie mogą pracować dłużej niż 8 godzin na dobę. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca musi zapewnić pracownikowi młodocianemu przerwę trwającą 30 minut, wliczaną do czasu pracy. Przerwy tej nie można dzielić na krótsze odcinki.

W przypadku wykonywania pracy przez takich pracowników w mikroklimacie gorącym (do 26°C) do 3 godzin na dobę, po każdych 50 minutach pracy przysługuje 10 minut przerwy.

Dodatkowa 60-minutowa przerwa w pracy

Artykuł 141 Kodeksu pracy daje pracodawcy możliwość wprowadzenia dodatkowej przerwy w pracy, trwającej do 60 minut i przeznaczonej na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych w ramach work-life balance. Przerwa ta, zwana potocznie przerwą na lunch, nie jest wliczana do czasu pracy, co oznacza, że pracownik musi odpowiednio dłużej pozostać w pracy. Przykładowo, jeśli pracownik zaczyna pracę o godzinie 8:00, a jego dobowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin, to będzie on mógł wyjść z pracy o godzinie 17:00, a nie o 16:00, jeśli korzysta z 60 minutowej przerwy na lunch.

Decyzja o wprowadzeniu takiej przerwy należy do pracodawcy i musi być uwzględniona w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy, lub umowie o pracę (jeśli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie ma obowiązku ustalenia regulaminu pracy).

Skrócenie czasu pracy

Zgodnie z artykułem 145 Kodeksu pracy pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia przysługują dodatkowe uprawnienia związane z czasem pracy. Pracodawca ma dwie możliwości do wyboru:

• Pracodawca może skrócić czas pracy przez ustanowienie dodatkowych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy.

• Pracodawca może obniżyć normy czasu pracy, czyli zmniejszyć liczbę godzin pracy na dobę.

Z kolei w przypadku pracy monotonnej lub pracy w ustalonym z góry tempie pracodawca ma tylko jedną możliwość, która polega na ustanowieniu dodatkowych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy.

Pracodawca ustala wykaz prac wykonywanych w warunkach szczególnie szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Przerwy dla pracowników pracujących przy komputerze

Pracownikowi, który pracuje przy komputerze, przysługuje 5-minutowa przerwa po każdej godzinie pracy. Ta przerwa jest wliczana do czasu pracy i przysługuje pracownikowi, który regularnie pracuje przy komputerze przez co najmniej połowę dobowego wymiaru czasu pracy. Przerwa ta przysługuje, gdy pracodawca nie zapewnia możliwości łączenia pracy przy monitorze z innymi rodzajami prac, które nie obciążają wzroku i są wykonywane w innych pozycjach ciała. Nie można kumulować tych przerw, ponieważ służą one odciążeniu wzroku i ciała po każdej godzinie pracy. Co ważne, pracownik musi pozostawać w tym czasie do dyspozycji pracodawcy.

W celu zapewnienia odpowiednich warunków osobom pracującym przy komputerze pracodawca ma więc dwa wyjścia:

• Może zapewnić łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego. Inne zadania realizowane przez pracownika nie powinny przy tym obciążać narządu wzroku i powinny być wykonywane w innych pozycjach ciała niż praca przy komputerze.

• Może zapewnić co najmniej 5-minutową przerwę po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego, która wlicza się do czasu pracy.

Podstawą tego rodzaju przerw w pracy jest paragraf 7 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.

Przerwy dla matek karmiących

Pracownice karmiące dziecko piersią mają prawo do dodatkowych przerw w pracy, które reguluje artykuł 187 Kodeksu pracy. Przerwy te są wliczane do czasu pracy i przysługują na wniosek pracownicy. Oto zasady przyznawania tego rodzaju przerw:

• Pracownica karmiąca jedno dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy.

• Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch 45-minutowych przerw w pracy.

• Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie, 30- lub 45-minutowa, w zależności od ilości karmionych dzieci.

• Jeżeli czas pracy pracownicy jest krótszy niż 4 godziny dziennie, przerwy na karmienie nie przysługują.

• Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. Oznacza to, że pracownica może wnioskować o jedną dłuższą przerwę lub o wcześniejsze zakończenie pracy albo późniejsze jej rozpoczęcie.

Czy przerwy wliczają się do czasu pracy i są płatne?

Pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę, którego dobowy wymiar pracy wynosi co najmniej 6 godzin, przysługuje co najmniej 15 minut przerwy. Jeśli czas pracy przekracza 9 godzin, pracownikowi przysługuje dodatkowa przerwa trwająca co najmniej 15 minut. Jeżeli czas pracy jest dłuższy niż 16 godzin, pracownikowi przysługuje jeszcze jedna przerwa trwająca co najmniej 15 minut. Te przerwy wliczają się do czasu pracy, co oznacza także, że pracownik otrzymuje za ten czas wynagrodzenie.

Do czasu pracy wliczają się także dodatkowe przerwy dla pracowników niepełnosprawnych, pracowników młodocianych, pracowników pracujących przy komputerach i w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia oraz dla pracownic karmiących dziecko. Za wszystkie te rodzaje przerw w pracy pracownik otrzymuje wynagrodzenie.

Pracodawca może wprowadzić dodatkową przerwę na lunch, która trwa maksymalnie godzinę i nie jest wliczana do czasu pracy. Za ten czas pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia i musi zostać w pracy odpowiednio dłużej, aby wyrobić dzienny wymiar czasu pracy, który go obowiązuje.

Czy pracodawca może zabronić przerwy w pracy?

Pracodawca nie może zakazać pracownikowi przerwy w pracy, do której ten ma prawo, ani skracać jej ustawowego wymiaru. Pracownik również nie może zrzec się prawa do przerwy. Naruszenie przepisów regulujących czas pracy, w tym prawo do przerwy pracowniczej, stanowi wykroczenie, za które pracodawcy grozi grzywna od 1000 zł do 30 000 zł (281 § 1 pkt 5 Kodeksu pracy).

Pracodawca ma prawo do wyznaczenia miejsca, w którym pracownik spędza przerwę. Pracodawca może także zakazać pracownikom opuszczania zakładu pracy podczas przerwy, jeśli jest to podyktowane obawą o ich bezpieczeństwo.

Co grozi za samowolne robienie sobie przerw w pracy?

Samowolne robienie sobie przerw w pracy lub przedłużanie przerw może skutkować różnymi konsekwencjami dla pracownika: upomnieniem, naganą lub karą pieniężną. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia w przypadku ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych, co może obejmować samowolne opuszczenie stanowiska pracy bez uzasadnienia. Pracownikowi za okres nieusprawiedliwionej nieobecności nie przysługuje wynagrodzenie.

Czy można korzystać z dodatkowych przerw na papierosa?

Przepisy Kodeksu pracy nie przewidują dodatkowych przerw na papierosa. Pracodawca może uregulować kwestię przerw na papierosa w wewnętrznym regulaminie zakładowym, zezwalając na opuszczanie stanowiska pracy lub zakazując tego. Pracodawca może również wprowadzić zakaz palenia na terenie zakładu pracy.