Praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze — Co musisz o niej wiedzieć?

Praca w warunkach szczególnych dotyczy zawodów, w których obowiązki służbowe wykonywane są w trudnych lub niebezpiecznych okolicznościach bądź o znacznym stopniu uciążliwości, które wiążą się z koniecznością dostosowania się do trudnych warunków otoczenia i mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników. Z kolei praca o szczególnym charakterze obejmuje wykonywanie obowiązków zawodowych przy pracy wymagającej szczególnej odpowiedzialności oraz wysokiej sprawności psychofizycznej. Dowiedz się, jakie zawody zaliczają się do pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, jakie są przywileje pracowników zatrudnionych w takich zawodach oraz jakie przepisy regulują ich pracę.

W niniejszym artykule zostały poruszone następujące zagadnienia:

• Czym są szczególne warunki pracy;

• Czy praca w warunkach szczególnych i warunkach szkodliwych jest tym samym;

• Jakie kryteria muszą spełnić warunki pracy, żeby zostały uznane za szkodliwe i o znacznym stopniu uciążliwości;

• Jakie są przywileje osób pracujących w szczególnych warunkach;

• Czy praca w szczególnych warunkach uprawnia do wcześniejszej emerytury;

• Kiedy nie liczy się stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do wcześniejszej emerytury;

• Jak potwierdzić pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;

• Jakie zawody wliczają się do pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze;

• Jakie są rzadkie zawody kwalifikujące się do pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze;

• Ile wynosi wiek emerytalny osób zatrudnionych w pracy o szczególnym charakterze lub o szczególnych warunkach ze względu na wykonywane zawody;

• Jakie przepisy regulują pracę zatrudnionych w szczególnych warunkach.

Czym są szczególne warunki pracy?

Określenie pracy w warunkach szczególnych odnosi się do zawodów, które charakteryzuje duża odpowiedzialność za bezpieczeństwo własne, innych osób i otoczenia. Osoby w nich zatrudnione są szczególnie narażone na wystąpienie czynników ryzyka związanego z wykonywaną pracą, co na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej może spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia. Należy podkreślić, że szczególne warunki pracy dotyczą środowiska pracy oraz wpływających na nie sił natury lub determinowanych procesami technologicznymi. Dotyczy to między innymi pracy w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, warunkach gorącego mikroklimatu, warunkach zimnego mikroklimatu czy w przemyśle materiałów budowlanych, hutach metali nieżelaznych, a także innych zawodów wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej, zastosowania środków profilaktyki technicznej czy innych o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub życia pracownika pomimo stosowania odpowiednich środków ochrony.

Do pracy w warunkach szczególnych można zaliczyć prace wykonywane:

• pod ziemią;

• na wodzie lub pod wodą;

• w powietrzu;

• w warunkach zimnego lub gorącego mikroklimatu;

• skutkujące dużym wydatkiem energetycznym;

• w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego;

• w wymuszonej, niezmiennej pozycji;

• w szczególnych warunkach uzależnionych od działania sił natury;

• w szczególnych warunkach, w których występują niekorzystne czynniki fizyczne, chemiczne lub biologiczne (np. hałas, toksyczne substancje, bakterie i wirusy, konieczność korzystania z niebezpiecznych narzędzi podczas wykonywania obowiązków zawodowych).

Warto podkreślić, że wraz z upływem sprawności psychofizycznej osoby zatrudnionej wynikającej z procesu starzenia organizmu, w którego następstwie pracownik nie może należycie wykonywać swoich obowiązków zawodowych, w efekcie czego zagraża bezpieczeństwu pracy. Dlatego też rolą pracodawcy jest zapewnienie pracownikom dodatkowych środków ochrony oraz bezpieczeństwa w miejscu pracy, które zaliczają się do profilaktyki technicznej, organizacyjnej oraz medycznej, w tym zasad BHP dla zawodu w szczególnych warunkach pracy lub szczególnym charakterze. W niektórych miejscach wymaga się od pracodawcy także dokonywania regularnych pomiarów czynników szkodliwych (np. w przemyśle chemicznym). Dotyczy to także konieczności przeprowadzania regularnych badań lekarskich pracowników, co pomaga w ocenie ich stanu zdrowia i możliwości dalszego wykonywania pracy.

Pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze cechują:

• zadania wiążące się z dużą odpowiedzialnością;

• zadania pracownicze wyróżniające się zwiększoną szkodliwością dla zdrowia i znaczną uciążliwością;

• działania, które pomimo stosowania środków profilaktycznych, mogą doprowadzić do utraty zdrowia;

• czynności, które przekraczają możliwości danej osoby.

W zawodach tych przysługuje również prawo do wcześniejszej emerytury z uwagi na szczególne warunki środowiska pracy lub ich szczególny charakter. Występuje również większe ryzyko występowania wypadków przy pracy, które mogą na stałe uszkodzić zdrowie pracownika lub zakończyć się skutkiem śmiertelnym, dlatego też częściej przyznawane są renty inwalidzkie. Warto podkreślić, że wiele nich wykonywanych jest w pełnym wymiarze czasu pracy, co dodatkowo przekłada się na duże obciążenie dla organizmu. Niektóre z zawodów wykonywanych z dala od miejsca zamieszkania może obejmować również konieczność pracy w większym wymiarze w konkretnym okresie czasu, co skutkuje dłuższymi okresami wolnymi od pracy (np. na platformach wydobywczych, w zawodzie marynarza).

Czy praca w warunkach szczególnych i warunkach szkodliwych jest tym samym?

Szkodliwe warunki pracy nie zawsze są tym samym, co praca w szczególnych warunkach. Praca w warunkach szkodliwych związana jest ze szkodliwością dla zdrowia pracownika, z kolei, żeby mówić o pracy w szczególnych warunkach, muszą zostać spełnione oba czynniki: czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia pracownika oraz znaczna uciążliwość wykonywanej pracy. W wykazie A załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze widnieje zapis, że sam fakt wykonywania pracy w trudnych lub szkodliwych warunkach nie oznacza, że można ją uznać za pracę w warunkach szczególnych. Warto podkreślić, że każda praca w szczególnych warunkach jest z kolei pracą szkodliwą dla zdrowia pracownika.

Osobom zatrudnionym do pracy w warunkach szkodliwych nie przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury, gdyż nie wiąże się ona ze znaczną uciążliwością, jak w przypadku prac o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach. Dla przykładu zawód spawacza kwalifikuje się jako praca w szczególnych warunkach, jednak jego pomocnika już nie — pomimo tego, że zalicza się ją do prac szkodliwych dla zdrowia.

Jakie kryteria muszą spełnić warunki pracy, żeby zostały uznane za szkodliwe i o znacznym stopniu uciążliwości?

Czynniki ryzyka zawodowego mogące wywołać trwały uszczerbek na zdrowiu lub zagrozić życiu pracownika oraz związane ze znacznym stopniem uciążliwości dzielą się na dwie kategorie:

1. Warunki determinowane siłami natury — Dotyczą zawodów, w których obowiązki służbowe wykonywane są na wodzie, pod wodą, pod ziemią oraz w powietrzu.

2. Czynniki determinowane procesami technologicznymi — Dzielą się na dwie grupy dotyczące temperatury w pracy. Pierwsza dotyczy pracy w warunkach gorącego mikroklimatu (w przypadku wartości wskaźnika obciążenia termicznego WBGT równym lub wyższym niż 28°C, przy tempie metabolizmu zatrudnionego powyżej 130 W/m²), zaś druga grupa dotyczy pracy w warunkach zimnego mikroklimatu (dotyczy pracy w pomieszczeniach, w których temperatura wynosi poniżej 0°C). Do czynników ryzyka determinowanych procesami technologicznymi zalicza się również warunki podwyższonego ciśnienia atmosferycznego. Zaliczają się również bardzo ciężkie prace fizyczne związane z dużym wydatkiem energetycznym (powyżej 8400 kJ u mężczyzn oraz 4600 kJ u kobiet podczas jednej zmiany roboczej). Do wspomnianych czynników należą również ciężkie prace fizyczne wiążące się z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała (dotyczy to znacznego pochylenia i/lub skręcenia pleców przez minimum 50% zmiany roboczej przy jednoczesnym efektywnym wydatku energetycznym powyżej 6300 kJ i wywieraniu siły powyżej 10 kg u mężczyzn oraz powyżej 4200 kJ i 5 kg u kobiet).

Należy wspomnieć, że w celu wykonywania zawodu z czynnikami ryzyka zawodowego determinowanego siłami natury lub procesami technologicznymi, trzeba odbyć specjalne badania lekarskie do pracy o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach przed jej rozpoczęciem, a następnie wykonywać regularne badania okresowe potwierdzające zachowanie odpowiedniej sprawności psychofizycznej umożliwiającej kontynuację wykonywania zawodu.

Jakie są przywileje osób pracujących w szczególnych warunkach?

Osoby zatrudnione przy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przysługują określone przywileje z racji wykonywania pracy, w której występuje znaczna szkodliwość warunków determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, a także wiążącej się ze znaczną uciążliwością charakteru pracy. Należy także pamiętać, że zawody te wymagają szczególnej sprawności psychofizycznej i w wyniku procesu starzenia mogą prowadzić do jej znacznego pogorszenia, a tym samym stwarzania większego zagrożenia dla pracownika i otoczenia, dlatego też osobom w nich zatrudnionym przysługują emerytury pomostowe. Oznacza to, że osoby zatrudnione w takich zawodach idą na emeryturę o 5 lat wcześniej, niż w przypadku standardowego wieku emerytalnego (chociaż nie jest to regułą dla wszystkich zawodów). Wynika to z Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.

Dodatkowymi przywilejami wynikającymi z pracy w warunkach szczególnych bądź o szczególnym charakterze są wzrost kwoty świadczenia emerytalnego lub renty inwalidzkiej. Ich wysokość określa się na podstawie indywidualnej sytuacji pracownika. Warto wspomnieć, że aby korzystać ze wspomnianych świadczeń, należy potwierdzić wykonywanie pracy o szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze odpowiednimi dokumentami w postaci świadectwa jej wykonywania bądź zaświadczenia potwierdzającego okres pracy we wspomnianych warunkach.

Czy praca w szczególnych warunkach uprawnia do wcześniejszej emerytury?

W § 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze znajduje się zapis o tym, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury jest praca w szczególnych warunkach, która jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Ze względu na to, że praca w warunkach szczególnych uniemożliwia wykonywanie obowiązków służbowych aż do osiągnięcia wieku emerytalnego, pracownikom przysługuje prawo do przejścia na emeryturę pomostową.

Zgodnie z Ustawą z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych przysługuje ona osobom spełniającym następujące warunki:

• urodziły się po 31 grudnia 1948 roku;

• pracują co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach;

• osiągnęły wiek 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn, zaś okres składkowy w przypadku kobiet wynosi co najmniej 20 lat, z kolei w przypadku mężczyzn — co najmniej 25 lat;

• świadczyły pracę w szczególnych warunkach przed 1 stycznia 1999 roku w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i po dniu 31 grudnia 2008 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych;

• mają rozwiązany stosunek pracy.

Warto wspomnieć, że prawo do wcześniejszej emerytury przyznawane jest w formie rekompensaty za wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, ale do jej uzyskania niezbędne jest spełnienie odpowiednich kryteriów określonych w Ustawie z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (wraz z załącznikami) oraz posiadanie odpowiedniej dokumentacji (np. od lekarza medycyny pracy) i świadectw lub zaświadczeń potwierdzających wykonywanie pracy w warunkach szczególnych bądź o szczególnym charakterze (w którym określony jest zakres i charakter wykonywanej pracy — w tym potwierdzenie wymiaru czasu pracy).

W przypadku, gdy ZUS odmówi przyznania wcześniejszej emerytury lub decyzja o przyznaniu rekompensaty jest niekorzystna, pracownik wykonujący pracę w szczególnych warunkach bądź o szczególnym charakterze może złożyć odwołanie do sądu okręgowego, a następnie do sądu apelacyjnego. W toczącym się postępowaniu sądowym zeznania świadków i materiałów dowodowych może okazać się decydująca (zwłaszcza w przypadku posiadania niepełnej dokumentacji).

Kiedy nie liczy się stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do wcześniejszej emerytury?

Do wcześniejszej emerytury z racji wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie zalicza się okresów zatrudnienia pracownika w niepełnym wymiarze czasu pracy (np. na 3/4 etatu lub 1/2 etatu). Do stażu pracy kwalifikującego do uzyskania wcześniejszej emerytury z racji przepracowania co najmniej 10 lat (w zależności od wykonywanego zawodu) zalicza się okresy wykonywania pracy o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach stale, co oznacza, że była wykonywana przez pracownika każdego dnia swojej pracy w wymiarze co najmniej 40 godzin tygodniowo.

Również przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 roku. Wynagrodzenie lub świadczenie na wypadek choroby bądź macierzyństwa. Zaliczają się do tego:

• okres niezdolności do pracy;

• okres usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za które w okresie od 15 listopada 1991 roku do 24 lipca 1992 roku wypłacono nauczycielowi wynagrodzenie za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy (na podstawie Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. o Karcie Nauczyciela), a w odniesieniu do wynagrodzenia wypłaconego nauczycielowi w czasie urlopu macierzyńskiego za okres od 15 listopada 1991 roku do 31 lipca 1992 roku;

• okres urlopu dla poratowania zdrowia;

• okres urlopu szkoleniowego,

• okres przebywania nauczycieli na urlopie szkoleniowym dla nauczycieli;

• okres pozostawania nauczycieli w tzw. stanie nieczynnym;

• okresy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 roku następujące zasiłki: chorobowy, macierzyński, opiekuńczy bądź świadczenie rehabilitacyjne.

Jak potwierdzić pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze?

Okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze należy potwierdzić odpowiednim dokumentem, jakim jest świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub świadectwo pracy bądź zaświadczenie potwierdzające okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawione przez pracodawcę albo zakład pracy czy organy założycielskie zlikwidowanych zakładów pracy (z wyjątkiem wojewodów).

Jakie zawody wliczają się do pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze?

Praca w warunkach szczególnych wiąże się z wykonywaniem obowiązków zawodowych pod ziemią, na wodzie, pod wodą lub w powietrzu, a także prace determinowane procesami technologicznymi. Charakteryzuje się również dużą odpowiedzialnością, szkodliwością dla zdrowia pracownika i otoczenia oraz uciążliwością wykonywanej pracy. Wśród zawodów spełniających określone warunki można zaliczyć poszczególne grupy:

• pracownicy górnictwa (w tym pracujący przy przeróbce mechanicznej węgla);

• pracownicy przemysłu energetycznego;

• pracownicy hut i przedsiębiorstw związanych z przemysłem metalowym;

• pracownicy sektorów związanych z przemysłem chemicznym (w tym farmaceutycznym);

• pracownicy budownictwa i przemysłu budowlanego;

• pracownicy przemysłu lekkiego (np. spawacz);

• pracownicy leśnictwa;

• pracownicy działający w transporcie i łączności;

• pracownicy gospodarki komunalnej;

• rolnicy;

• pracownicy przemysłu spożywczego;

• pracownicy służby zdrowia, opieki zdrowotnej i ratownictwa (w tym ratownictwa górskiego);

• pracownicy służb bezpieczeństwa publicznego (np. funkcjonariusze policji, służby celnej, służby więziennej, służby wywiadu wojskowego, biura antykorupcyjnego straży granicznej);

• żołnierze zawodowi (w tym przynależący do marynarki wojennej);

• pracownicy ochrony społecznej (np. pracownicy socjalni);

• nauczyciele (grupa ta obejmuje nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych wymienionych w art. 1 Karty Nauczyciela);

• dziennikarze (obejmuje dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników i czasopism, radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych i fotograficznych objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy);

• pracownicy straży pożarnej;

• pracownicy przemysłu drzewnego, papierniczego i poligraficznego;

• pracownicy w portach morskich;

• pracownicy żeglugi powietrznej;

• maszyniści pojazdów trakcyjnych;

• pracownicy przemysłu szklanego (pracują w zespołach formujących szkło).

Rzadkie zawody kwalifikujące się do pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze

Warto również wspomnieć o zawodach, które dotyczą nie tylko pracy w warunkach szczególnych, ale charakter wykonywanej pracy sprawia, że nie przynależą do żadnych ze wspomnianych grup, a ilość osób w nich zatrudnionych jest nieliczna (co nie oznacza, że nie kwalifikują się jako zawody o szczególnym charakterze lub w warunkach szczególnych i że nie przysługuje im prawo do wcześniejszej emerytury oraz innych przywilejów świadczonych z tego tytułu). Należą do nich między innymi:

1. Astronauta lub kosmonauta — Nie zalicza się do końca jako praca w powietrzu, gdyż osoba przekracza orbitę ziemską.

2. Spawacz podwodny — Jest to zawodowy nurek posiadający uprawnienia spawalnicze, wyspecjalizowany w technice spawania podwodnego i spawania na mokro. Wykonywanie zawodu odbywa się w stopniu utrudniającym wykonywanie prac spawalniczych ze względu na wykonywanie tej czynności pod wodą, co nie tylko zwiększa ryzyko porażenia prądem, ale niesie ze sobą również inne ekstremalne zagrożenia (w tym związane z fauną morską czy powikłaniach dotyczących nurkowania saturacyjnego i zbyt długiego przebywania na większych głębokościach).

3. Archeolog podwodny — Podobnie, jak w przypadku podwodnego spawacza, wymagane są odpowiednie uwarunkowania psychofizyczne do nurkowania saturacyjnego. Zawód ten wiąże się z dużym ryzykiem ze względu na prowadzenie podwodnych wykopalisk i badania zabytków kultury i śladów działalności ludzkiej (w tym wydobywania przedmiotów mogących stanowić zagrożenie dla życia w oceanie, jak chociażby szczątków sond, które spadły zbyt blisko brzegu).

4. Członek załogi platformy wiertniczej — Jest to praca opierająca się zazwyczaj na obsłudze platformy wiertniczej osadzonej na oceanie z dala od lądu. Zazwyczaj wydobywana jest ropa lub gaz, co stwarza ryzyko zapalenia lub wybuchu wydobywanego materiału, a także może wiązać się z zatruciem wydzielanymi do powietrza w formie gazowej substancjami.

5. Pirotechnik — Zajmuje się konstrukcją urządzeń z wykorzystaniem materiałów, które po wzbudzeniu, w połączeniu z innymi lub samodzielnie wywołują efekty optyczne, cieplne, akustyczne, zapalające lub dymne poprzez zachodzący w nich proces reakcji spalania.

6. Kierownik wyprawy arktycznej (oraz zawody pokrewne, np. obserwator ekologiczny stacji arktycznej, mechanik maszyn budowlanych — np. ciężkiego sprzętu przeprawczego) — Praca wykonywana w ekstremalnie niskich temperaturach, zwykle o podłożu badawczym, ale niekiedy związana z koniecznością zimowania w stacjach arktycznych (np. Polskiej Stacji Antarktycznej im. H. Arctowskiego) z dala od cywilizacji. Część prac wykonywana jest poza stacją, w tym w okresie zimowym, a niekiedy wymaga operowania ciężkim sprzętem w bardzo niskich temperaturach i niekorzystnych warunkach.

Wiek emerytalny osób zatrudnionych w pracy o szczególnym charakterze lub o szczególnych warunkach ze względu na zawody

Wiek emerytalny dla zawodów o szczególnych warunkach pracy lub szczególnym charakterze nie zawsze jest ustalany zgodnie z ogólną zasadą emerytury pomostowej polegającą na uprawnieniu do przejścia emeryturę 5 lat przed ogólnie przyjętym wiekiem emerytalnym dla kobiet i mężczyzn. Niekiedy jest on ustalany indywidualnie na podstawie charakterystyki danego zawodu i nie zawsze jest uzależniony od płci pracownika, dlatego należy je rozpatrywać osobno.

1. Pracownicy organów administracji celnej — wszyscy pracujący w zawodach należących do tej grupy mają prawo do przejścia na emeryturę w wieku 55 lat niezależnie od płci.

2. Służby Straży Granicznej — prawo do emerytury zyskuje się po 15 latach pełnienia służby niezależnie od płci.

3. Żołnierze zawodowi — emerytura po 15 latach służby niezależnie od płci.

4. Funkcjonariusze Policji — niezależnie od płci mają prawo do przejścia na emeryturę w wieku 55 lat.

5. Konwojenci przedmiotów wartościowych i pieniędzy — niezależnie od płci mają prawo do przejścia na emeryturę w wieku 55 lat.

6. Funkcjonariusze Urzędu Ochrony Państwa — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

7. Funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

8. Agenci Wywiadu — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

9. Służby Wywiadu Wojskowego — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

10. Służby Kontrwywiadu Wojskowego — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

11. Służby Centralnego Biura Antykorupcyjnego — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

12. Służby Straży Marszałkowskiej — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

13. Służby Biura Ochrony Rządu — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

14. Służby Ochrony Państwa — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

15. Funkcjonariusze Służby Więziennej — emerytura przysługuje już po 15 latach pełnienia służby.

16. Służby Państwowej Straży Pożarnej — emerytura po 15 latach służby niezależnie od wieku i płci.

17. Pracownicy jednostek ochrony przeciwpożarowej wymienionych w art. 15 pkt 1a–5 i 8 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. — prawo do wcześniejszej emerytury przysługuje po 25 latach pracy, w tym co najmniej 15 latach służby jako pracownik jednostek ochrony przeciwpożarowej, niezależnie od płci.

18. Ratownicy górscy — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje za przepracowanie pełnych 10 lat w tym zawodzie.

19. Nauczyciele — wcześniejsza emerytura przysługuje kobietom w wieku 55 lat, zaś mężczyznom w wieku 60 lat (nie dotyczy to nauczycieli akademickich, którzy mają prawo przejść niezależnie od płci na emeryturę dopiero po roku akademickim, w którym ukończyli 67 rok życia).

20. Dziennikarze — prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturę pod warunkiem przepracowania co najmniej 15 lat w zawodzie dziennikarza w wieku 55 lat — dla kobiet i 60 lat — dla mężczyzn.

21. Górnicy — prawo do wcześniejszej emerytury (pomostowa), jeśli wykonywano prace górnicze przez okres co najmniej 10 lat i łącznie z pracami równorzędnymi prace wykonywano przez okres 20 lat — dla kobiet i 25 lat — dla mężczyzn.

22. Maszyniści pojazdów trakcyjnych — wcześniejsza emerytura (pomostowa) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 50 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat, a także jeśli lekarz medycyny pracy wydał orzeczenie o niezdolności do wykonywania prac jako maszynista pojazdów trakcyjnych.

23. Pracownicy zakładów chemicznych — na wcześniejszą emeryturę mogą przejść mężczyźni w wieku 60 lat — przy łącznym okresie pracy 25 lat, w tym 15 lat w zakładach chemicznych lub łącznie z inną pracą kwalifikującą się jako w warunkach szczególnych, 55 lat — dla kobiet przy łącznym okresie pracy 20 lat, w tym w tym 15 lat w zakładach chemicznych lub łącznie z inną pracą kwalifikującą się jako w warunkach szczególnych.

24. Pracownicy zatrudnieni w energetyce — wcześniejsza emerytura przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet — w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, dla mężczyzn — w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

25. Hutnicy i pracownicy przemysłu metalowego — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

26. Pracownicy zatrudnieni przy pracach gorących w hutach żelaza i stali oraz hutach metali nieżelaznych — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

27. Pracownicy sektora budownictwa lub materiałów budowlanych — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

28. Pracownicy zatrudnieni przy formowaniu szkła — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

29. Pracownicy przemysłu lekkiego — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

30. Pracownicy leśnictwa — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

31. Pracownicy przemysłu poligraficznego, drzewnego i papierniczego — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

32. Pracownicy sektora transportu i łączności — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

33. Rolnicy i pracownicy przemysłu rolno-spożywczego — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

34. Pracownicy gospodarki komunalnej — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

35. Pracownicy służby zdrowia i opieki społecznej — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

36. Pracownicy portów morskich — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

37. Osoby zatrudnione na statkach żeglugi powietrznej — wcześniejsza emerytura (zwana pomostową) przysługuje po 15 latach pracy w warunkach szczególnych: dla kobiet w wieku 55 lat przy łącznym okresie pracy 20 lat, z kolei dla mężczyzn w wieku 60 lat przy łącznym okresie pracy równorzędnej 25 lat.

38. Operatora obrazu filmowego i fotografik — prawo do wcześniejszej emerytury w wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.

39. Solista wokalny, muzyk grający na instrumentach dętych — prawo do wcześniejszej emerytury w wieku 45 lat dla kobiet i 50 lat dla mężczyzn.

40. Artysta chóru — prawo do wcześniejszej emerytury w wieku 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn.

41. Muzyk grający na instrumentach smyczkowych, perkusyjnych oraz klawiszowych — prawo do wcześniejszej emerytury w wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.

42. Aktorka, dyrygentka — wcześniejsza emerytura w wieku 55 lat — wiek emerytalny mężczyzn zatrudnionych w tym zawodzie wynosi 65 lat, więc nie dotyczy ich wcześniejsza emerytura.

43. Tancerze posiadający tytuł zawodowy tancerza — wcześniejsza emerytura dla kobiet w wieku 40 lat i dla mężczyzn w wieku 45 lat.

44. Akrobata, gimnastyk, ekwilibrysta, kaskader — przysługuje im prawo do wcześniejszej emerytury w wieku 40 lat dla kobiet i 45 lat dla mężczyzn.

45. Żongler, komik cyrkowy, aktor teatru lalek — prawo do wcześniejszej emerytury w wieku 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn.

46. Treser zwierząt drapieżnych — prawo do wcześniejszej emerytury w wieku 45 lat dla kobiet i 50 lat dla mężczyzn.

Jakie przepisy regulują pracę zatrudnionych w szczególnych warunkach?

Przepisy prawa pracy regulujące pracę osób zatrudnionych w szczególnych warunkach określone są w następujących dokumentach:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;

• Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych;

• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

We wspomnianych dokumentach znajdują się informacje dotyczące kryteriów stosowanych podczas kwalifikacji zawodów mających charakter pracy o szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Wyżej wspomniane rozporządzenia i ustawy określają również zasady wyliczania i przyznawania rekompensaty oraz świadczeń emerytalno-rentowych dla osób świadczących pracę o dużej szkodliwości dla zdrowia pracownika i znacznej uciążliwości.