Jak uzyskać świadczenie kompensacyjne? Przewodnik dla nauczycieli

W pracy nauczyciela nie brakuje wyzwań edukacyjno-wychowawczych, a niekiedy także systemowych. Na szczęście istnieją także formy wsparcia dla tych, którzy w tym zawodzie osiągnęli odpowiedni staż. Co trzeba zrobić, aby otrzymać nauczycielskie świadczenie kompensacyjne? Komu się ono należy? Sprawdź w naszym przewodniku!

Z tego artykułu dowiesz się:

• Co to jest świadczenie kompensacyjne?

• Kto może ubiegać się o świadczenie kompensacyjne?

• Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać świadczenie kompensacyjne?

• Jak długo można pobierać świadczenie kompensacyjne?

• Ile wynosi świadczenie kompensacyjne i jak jest obliczane?

• Jakie dokumenty są potrzebne do złożenia wniosku?

• Czy świadczenie kompensacyjne jest opodatkowane?

• Czym różni się świadczenie kompensacyjne od emerytury?

• Czy można pracować podczas pobierania świadczenia kompensacyjnego?

• Gdzie i jak złożyć wniosek o świadczenie kompensacyjne?

Co to jest świadczenie kompensacyjne?

Praca w placówkach oświatowych to zajęcie wymagający dużego zaangażowania, cierpliwości i odporności psychicznej, zwłaszcza po wielu latach spędzonych w szkolnych murach. Świadczenie kompensacyjne jest formą wsparcia finansowego, która przysługuje nauczycielom, wychowawcom i innym pracownikom pedagogicznym po odejściu z pracy, zanim osiągną wiek emerytalny. To swoisty „pomost” między zakończeniem aktywności zawodowej a emeryturą. Jak wynika z danych ZUS, w listopadzie 2024 roku świadczenie kompensacyjne pobierało 11,8 tys. osób, a jego przeciętna wysokość wyniosła 4123,98 zł brutto.

Kto może ubiegać się o świadczenie kompensacyjne?

Słusznie świadczenie kompensacyjne kojarzy się przede wszystkim z nauczycielami, którzy mają za sobą długi staż pracy. Co do zasady, mogą się o nie ubiegać osoby z co najmniej 30-letnim stażem pracy, z czego przynajmniej 20 lat przepracowały jako nauczyciele, wychowawcy lub pedagodzy w wymiarze co najmniej połowy etatu. Ważne jest także to, gdzie dokładnie pracowałeś przed złożeniem wniosku.

Świadczenie przysługuje tym, którzy bezpośrednio przed jego zgłoszeniem byli zatrudnieni w jednej z poniższych placówek:

• publicznych i niepublicznych przedszkolach,

• publicznych i niepublicznych szkołach (z wyjątkiem niepublicznych szkół bez uprawnień szkoły publicznej),

• publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego,

• niepublicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych,

• młodzieżowych ośrodkach wychowawczych,

• młodzieżowych ośrodkach socjoterapii,

• specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych,

• specjalnych ośrodkach wychowawczych dla dzieci i młodzieży wymagających specjalnej organizacji nauki i metod pracy.

Oprócz tego liczy się także praca w ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych, które umożliwiają:

• udział dzieciom z głęboką niepełnosprawnością intelektualną w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych,

• realizację obowiązku szkolnego przez dzieci z niepełnosprawnościami sprzężonymi (w tym niepełnosprawnością intelektualną),

• oraz w placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom uczącym się poza miejscem stałego zamieszkania.

Jeśli więc masz odpowiedni staż i ostatnie lata pracy spędziłeś w jednej z tych placówek, jest duża szansa, że spełniasz warunki do otrzymania tzw. kompensówki. Wiesz też już, za jakimi ofertami pracy się rozglądać, jeżeli masz nadzieję skorzystać ze świadczenia w przyszłości.

Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać świadczenie kompensacyjne?

Uzyskanie świadczenia kompensacyjnego jest możliwe po spełnieniu kilku warunków określonych w ustawie z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Przede wszystkim liczy się wiek. Próg wiekowy rośnie stopniowo z każdym rokiem, ponieważ wzrasta także średnie dalsze trwanie życia. Świadczenie kompensacyjne ma natomiast charakter przejściowy. Jego celem jest wsparcie nauczycieli, którzy kończą pracę przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego. W zależności od roku, minimalny wiek otrzymania kompensówki wygląda następująco:

W przypadku kobiet w latach 2025-2032:

• co najmniej 56 lat – w latach 2025–2026,

• co najmniej 57 lat – w latach 2027–2028,

• co najmniej 58 lat – w latach 2029–2030,

• co najmniej 59 lat – w latach 2031–2032.

W przypadku mężczyzn w latach 2025-2032:

• co najmniej 61 lat – w latach 2025–2026,

• co najmniej 62 lata – w latach 2027–2028,

• co najmniej 63 lata – w latach 2029–2030,

• co najmniej 64 lata – w latach 2031–2032.

Oprócz kryterium ważna jest liczba lat, które nauczyciel przepracował:

• co najmniej 30 lat stażu ogólnego (uwzględniającego okresy składkowe i nieskładkowe),

• minimum 20 lat pracy nauczycielskiej w wymiarze nie mniejszym niż połowa obowiązkowego etatu,

• rozwiązanie stosunku pracy – z własnej inicjatywy lub w szczególnych okolicznościach przewidzianych przepisami.

Spełnienie powyższych warunków otwiera drogę do uzyskania świadczenia, ale to jeszcze nie wszystko. Konieczne jest również dopełnienie formalności i złożenie odpowiedniego wniosku w ZUS. Kompensówka nie zostaje przyznana automatycznie, więc potrzebne jest tutaj aktywne działanie ze strony nauczyciela.

Gdzie i jak złożyć wniosek o świadczenie kompensacyjne?

Formalności związane z kompensówką nie są wcale aż tak skomplikowane, o ile wiesz, gdzie znajduje się najbliższy oddział ZUS lub potrafisz korzystać z sieciowych rozwiązań. Wniosek o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne możesz złożyć na dwa sposoby:

• osobiście – w dowolnej placówce ZUS (rozpatrzy go ta jednostka, która jest właściwa ze względu na Twoje miejsce zamieszkania),

• online – za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych (PUE) ZUS.

Uwaga! Dokumenty złóż najwcześniej 30 dni przed dniem, w którym spełnisz warunki do otrzymania świadczenia, lub dniem, w którym zamierzasz przejść na świadczenie kompensacyjne. Jeśli zrobisz to wcześniej, ZUS wyda decyzję odmowną i wskaże, które warunki nie zostały spełnione. Z kolei gdy złożysz wniosek później, świadczenie zostanie przyznane dopiero od miesiąca złożenia dokumentów. Miej na uwadze, że nie zadziała ono wstecz.

Jakie dokumenty są potrzebne do złożenia wniosku?

Ponieważ prawo do świadczenia należy udokumentować, musisz dodać do swojej prośby kilka załączników. Jeśli chcesz, aby wszystko przebiegło sprawnie, przygotuj:

• wniosek ENSK, którego formularz dostępny jest na stronie ZUS lub w każdej placówce,

• informację o okresach składkowych i nieskładkowych,

• dokumenty potwierdzające pracę nauczycielską,

• potwierdzenia pozostałych okresów aktywności, np. pracy poza oświatą, prowadzenia działalności, służby wojskowej, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, urlopu wychowawczego czy nauki na uczelni,

• dokumenty potwierdzające wynagrodzenie sprzed 1 stycznia 1999 r. (jeśli je posiadasz, pomogą przy wyliczeniu wysokości świadczenia).

Zanim udasz się do ZUS lub klikniesz "wyślij", warto jeszcze raz sprawdzić, czy spełniasz wszystkie warunki. To pozwoli uniknąć niepotrzebnych opóźnień.

Jak długo można pobierać świadczenie kompensacyjne?

Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne nie jest wypłacane bezterminowo. Jego charakter jest okresowy. Oznacza to, że przysługuje do czasu uzyskania prawa do emerytury. ZUS zakończy jego wypłatę dzień przed:

• dniem, w którym uzyskasz prawo do emerytury (np. wcześniejszej),

• dniem, w którym osiągniesz powszechny wiek emerytalny, czyli 60 lat jeśli jesteś kobietą i 65 lat jeśli jesteś mężczyzną.

Taki mechanizm wynika z faktu, że świadczenie kompensacyjne to forma zasiłku przedemerytalnego. Ma za zadanie zapewnić wsparcie finansowe nauczycielom, którzy zakończyli pracę wcześniej, ale jeszcze nie osiągnęli wieku emerytalnego. W momencie, gdy uzyskasz prawo do emerytury – niezależnie od tego, czy z niego skorzystasz – świadczenie kompensacyjne przestaje przysługiwać.

Ile wynosi świadczenie kompensacyjne i jak jest obliczane?

Wysokość nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest ustalana indywidualnie na podstawie danych zgromadzonych na Twoim koncie emerytalnym w ZUS. Mechanizm obliczania tego świadczenia jest zbliżony do sposobu wyliczania emerytury w nowym systemie.

Kwota, jaką otrzymasz, to wynik podzielenia dwóch wartości:

• Suma Twoich zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego, czyli wszystkiego, co przez lata zgromadziłeś(-aś) na swoim koncie w ZUS.

• Średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat, czyli statystyczna liczba miesięcy, przez które ZUS zakłada, że wypłacane będzie świadczenie. Wartość ta jest ustalana corocznie przez GUS i dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

Jeśli jesteś członkiem otwartego funduszu emerytalnego (OFE), to ZUS skoryguje Twoje składki, aby uwzględnić również część przekazywaną do OFE. W tym celu zastosuje wskaźnik 19,52/12,22, który pozwala przeliczyć pełną składkę emerytalną w taki sposób, aby nie zaniżała ona wysokości świadczenia.

W praktyce ZUS bierze pod uwagę dane zgromadzone na Twoim koncie do końca miesiąca poprzedzającego moment przyznania świadczenia. Oznacza to, że jeśli świadczenie ma być wypłacane od lipca, to ZUS uwzględni stan konta na koniec czerwca.

Co istotne, wysokość nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie może być niższa niż najniższa emerytura obowiązująca w danym roku. To oznacza, że nawet jeśli Twoje składki są niewielkie, ZUS zagwarantuje Ci minimalne zabezpieczenie. Pamiętaj też, że średnia wysokość świadczenia kompensacyjnego w 2024 wyniosła 4123,98 zł brutto.

Warto dodać, że pobieranie świadczenia kompensacyjnego nie wpływa negatywnie na wysokość przyszłej emerytury. Nie zostanie ona pomniejszona o kwoty już wypłacone z tytułu świadczenia.

 

💡Przeczytaj także: Ile zarabia nauczyciel w Polsce? Przewodnik po wynagrodzeniach

Czy świadczenie kompensacyjne jest opodatkowane?

Należy mieć świadomość, że świadczenie kompensacyjne jest opodatkowane na zasadach ogólnych PIT. Od 1 lipca 2024 roku nauczyciele korzystający z tej formy wsparcia mogą się ucieszyć, gdyż ich świadczenia są częściowo zwolnione z podatku dochodowego. Zmieniły się bowiem przepisy ustawy o PIT (art. 21 ust. 1 pkt 38), które dotąd obejmowały wyłącznie emerytów i rencistów. Od teraz zwolnienie podatkowe dotyczy również nauczycieli otrzymujących świadczenia kompensacyjne.

Co się zmieniło?

• Zwiększono kwotę wolną od podatku – z 3000 zł do 4500 zł rocznie.

• Zwolnienie przysługuje automatycznie – nie trzeba składać żadnych wniosków ani uwzględniać go w zeznaniu podatkowym.

To oznacza, że jeśli w danym roku podatkowym otrzymasz świadczenia związane z Twoją wcześniejszą pracą nauczycielską (np. od byłego pracodawcy lub ZUS), to do kwoty 4500 zł będą one zwolnione z podatku. Dopiero nadwyżka ponad ten limit zostanie opodatkowana na zasadach ogólnych.

Czym różni się świadczenie kompensacyjne od wcześniejszej emerytury?

Choć zarówno nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, jak i wcześniejsza emerytura dają możliwość zakończenia pracy przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego, różnią się one zasadniczo pod względem warunków przyznania oraz konsekwencji finansowych.

Wiek i prawo do świadczenia

Świadczenie kompensacyjne przysługuje kobietom od 55. do 60. roku życia, a mężczyznom od 60. do 65. roku życia. Wiek uprawniający do tego świadczenia rośnie stopniowo do 2032 roku. Z kolei wcześniejsza emerytura stażowa (zgodnie z art. 88a) przysługuje osobom, które rozpoczęły pracę nauczyciela przed 1999 rokiem i mają odpowiedni staż, ale jeszcze nie osiągnęły ustawowego wieku emerytalnego.

Wysokość świadczenia a stan konta w ZUS

W obu przypadkach wysokość wypłat opiera się na zgromadzonym kapitale emerytalnym podzielonym przez średnie dalsze trwanie życia – tyle że wcześniejsze przejście na emeryturę obniża późniejszą emeryturę, bo „uszczupla” Twoje konto w ZUS, natomiast świadczenie kompensacyjne nie pomniejsza stanu konta emerytalnego – jest wypłacane niezależnie, a środki w ZUS pozostają nienaruszone aż do czasu przejścia na emeryturę.

Dziedziczenie środków i OFE

W przypadku świadczenia kompensacyjnego, środki w OFE i subkoncie w ZUS pozostają na Twoim koncie i podlegają dziedziczeniu. Wcześniejsza emerytura wiąże się z przeniesieniem tych środków do ZUS – co może oznaczać, że rodzina nie odziedziczy ich po Twojej śmierci.

Możliwość dorabiania

Obie formy świadczeń ulegają zawieszeniu w razie podjęcia pracy na stanowisku nauczyciela w szkole, przedszkolu lub innej placówce, o której mowa w art. 1 KN, chyba że uzyskasz zgodę Kuratora i pracujesz w ograniczonym wymiarze.

Ostateczne przejście na emeryturę

W przypadku świadczenia kompensacyjnego, możesz przejść na emeryturę w wieku 65 lat. Wcześniejsza emerytura może być przyznana wcześniej, ale wpływa negatywnie na jej wysokość.

Świadczenie kompensacyjne jest zatem bardziej „tymczasowe” i mniej obciążające dla Twojego kapitału emerytalnego, ale obowiązują przy nim określone limity wieku. Wcześniejsza emerytura daje szybszy dostęp do stałych świadczeń, ale kosztem niższej emerytury i utraty części środków w ZUS.

Czy przechodząc na świadczenie kompensacyjne należy się odprawa?

Kompensówka to jeszcze nie emerytura. Czy zatem należy się odprawa? Tak, nauczyciel przechodzący na świadczenie kompensacyjne może otrzymać odprawę, ale pod pewnymi warunkami. Zgodnie z Kartą Nauczyciela, odprawa przysługuje osobie, która spełnia warunki do otrzymania świadczenia kompensacyjnego i w związku z tym rozwiązuje stosunek pracy. W takiej sytuacji nauczyciel może liczyć na odprawę w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia z ostatniego miejsca pracy (jeśli było ono podstawowym miejscem zatrudnienia).

Są jednak dodatkowe warunki:

• nauczyciel musi być zatrudniony co najmniej na pół etatu,

• nie może wcześniej otrzymać odprawy przewidzianej w art. 28 Karty Nauczyciela (czyli tej przysługującej przy rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych).

Jeśli nauczyciel przepracował w oświacie co najmniej 20 lat (liczy się łączny staż w szkołach, przedszkolach i innych jednostkach), odprawa wzrasta do trzymiesięcznego wynagrodzenia. W przypadku zbiegu prawa do dwóch różnych odpraw, na przykład wynikających z różnych artykułów Karty Nauczyciela, przysługuje tylko jedna z nich, ta korzystniejsza dla nauczyciela.

Czy można pracować podczas pobierania świadczenia kompensacyjnego?

Zasadniczo nie można łączyć świadczenia kompensacyjnego z pracą w szkole, przedszkolu czy innej placówce oświatowej wymienionej w Karcie Nauczyciela. Jeśli podejmiesz taką pracę, bez względu na to, co dokładnie robisz i ile zarabiasz, ZUS zawiesi Twoje prawo do świadczenia.

Inaczej wygląda sytuacja, jeśli pracujesz poza oświatą, na przykład w firmie prywatnej, urzędzie czy prowadzisz działalność gospodarczą. W takim przypadku możesz otrzymywać świadczenie, ale jego wysokość może zostać zmniejszona lub zawieszona – wszystko zależy od Twoich zarobków. Obowiązują tu takie same limity, jak w przypadku emerytur i rent.

Są jednak wyjątki od tej zasady. Od 24 lutego 2022 roku do 31 sierpnia 2025 roku możesz podjąć pewne formy pracy w oświacie bez utraty prawa do świadczenia kompensacyjnego. Dotyczy to:

• pracy jako pomoc nauczyciela wspierająca uczniów niebędących obywatelami Polski, którzy mają trudności z językiem polskim,

• nauczania języka polskiego lub prowadzenia dodatkowych zajęć z języka polskiego,

• innych przedmiotów, ale tylko wtedy, gdy w szkole uczy się przynajmniej jedno dziecko z Ukrainy, którego pobyt w Polsce jest legalny.

W takich przypadkach świadczenie nie zostaje zawieszone, mimo że wykonujesz pracę w szkole. Ten wyjątek obowiązuje jednak tylko do końca sierpnia 2025 roku.

Świadczenia kompensacyjne - najważniejsze informacje

Świadczenie kompensacyjne to forma wsparcia finansowego dla nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, którzy zakończyli pracę zawodową przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Ma ono na celu wsparcie przejściowe pomiędzy zakończeniem pracy a osiągnięciem emerytury. Świadczenie przysługuje tym, którzy mają co najmniej 30-letni staż pracy, w tym 20 lat pracy pedagogicznej w określonych placówkach edukacyjnych.

Najważniejsze informacje o uzyskaniu nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego

• Konieczny staż pracy: minimum 30 lat ogólnego stażu, z czego 20 lat w zawodzie nauczyciela lub pedagoga w wymiarze co najmniej połowy etatu.

• Minimalny wiek: zależny od roku, w którym składany jest wniosek (dla kobiet 56-59 lat, dla mężczyzn 61-64 lata).

• Wymagane formalności: złożenie wniosku w ZUS, załączenie odpowiednich dokumentów potwierdzających staż pracy.

• Świadczenie jest wypłacane do uzyskania prawa do emerytury, a jego wysokość zależy od zgromadzonych składek emerytalnych.

• Od 2024 roku świadczenie jest częściowo zwolnione z podatku dochodowego do kwoty 4500 zł rocznie.

Uzyskanie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego daje możliwość finansowego wsparcia dla nauczycieli w okresie przejściowym, zapewniając stabilność do momentu uzyskania pełnej emerytury. Warto jednak pamiętać o konieczności spełnienia określonych warunków oraz złożenia odpowiednich dokumentów w terminie.