Jak reagować na alergię w pracy? Praktyczny poradnik

Alergia jest nieadekwatną reakcją obronną układu odpornościowego na różnego rodzaju substancje, które z tej przyczyny nazywa się alergenami. Układ immunologiczny nieprawidłowo rozpoznaje je jako zagrożenie dla organizmu i uruchamia mechanizmy obronne w postaci reakcji alergicznych. U osób zdrowych alergeny nie wywołują żadnej reakcji alergicznej. Należy jednak podkreślić, że również wśród alergików jest duże zróżnicowanie ze względu na rodzaje substancji wywołujących reakcje obronne. Również jest duża różnorodność w zakresie rodzajów alergii, jak chociażby: alergie kontaktowe, wziewne i pokarmowe.

W przypadku alergii kontaktowych dochodzi do zetknięcia się alergenu ze skórą, co następnie wywołuje reakcje obronne organizmu. Przy wziewnych — dostanie się alergenu do dróg oddechowych. Z kolei przy pokarmowych — dostanie się alergenu do układu pokarmowego. Do najczęstszych reakcji alergicznych należą między innymi: pokrzywka alergiczna, astma atopowa, katar sienny i alergiczne zapalenie spojówek, chociaż w przypadku silnych reakcji alergicznych może dojść do wstrząsu anafilaktycznego. Dowiedz się, jak reagować w przypadku reakcji alergicznych w miejscu pracy, co prawo pracy mówi o alergiach zawodowych, jakie są prawa pracownika i obowiązki pracodawcy w obliczu alergii oraz czy alergia zawodowa może być uznana za chorobę zawodową.

W niniejszym artykule zostały poruszone następujące zagadnienia:

• Jakie mogą być przyczyny alergii w pracy;

• Jakie są najczęstsze objawy alergii zawodowej;

• Jak wygląda diagnoza alergii zawodowej;

• Do kogo zgłosić problem z alergią w miejscu pracy;

• Czy alergia może być podstawą do zmiany stanowiska lub warunków pracy;

• Co robić w przypadku alergii w miejscu pracy;

• Czy pracodawca ma obowiązek reagować na zgłoszoną przez pracownika alergię;

• Jak reagować na wstrząs anafilaktyczny w pracy;

• Jakie są prawa pracownika z alergią;

• Jakie są możliwe formy leczenia alergii zawodowej;

• Czy alergia w pracy może być podstawą do uznania choroby zawodowej.

Jakie mogą być przyczyny alergii w pracy?

Również w środowisku pracy można być narażonym na czynniki uczulające wywołane przez długotrwały kontakt z konkretnym alergenem, co wynika ze specyfiki pracy. Są to tak zwane alergeny zawodowe. Mogą być to składniki tworzyw sztucznych, olejków eterycznych, nikiel, chrom, lateks, farby i barwniki oraz inne czynniki uczulające, na które podwyższone ryzyko narażenia wynika z pracy w określonych grupach zawodowych.

Związki o dużej masie cząsteczkowej:

• antybiotyki — producenci leków, pielęgniarki, lekarze, weterynarze;

• lateks gumy naturalnej — laboranci, piekarze, cukiernicy, pracownicy firm cateringowych, pracownicy ochrony zdrowia;

• żywice — leśnicy, spawacze;

• mąka i jej zanieczyszczenia — młynarze, piekarze, cukiernicy, kucharze;

• alergeny zwierzęce — weterynarze, hodowcy zwierząt, rzeźnicy, rolnicy.

Związki o małej masie cząsteczkowej:

• środki odkażające — pracownicy ochrony zdrowia, pracownicy przemysłu chemicznego, rolnicy;

• barwniki — pracownicy przemysłu tekstylnego, pracownicy przemysłu metalowego;

• sole metali — pracownicy przemysłu chemicznego;

• nadsiarczany — producenci kosmetyków, fryzjerzy, kosmetyczki, wizażyści, manicurzystki;

• bezwodniki kwasów — pracownicy przemysłu chemicznego, pracownicy produkcji barwników, żywic poliestrowo-formaldehydowych;

• izocyjaniany (masy plastyczne, lakiery samochodowe, produkcja obuwia) — lakiernicy samochodowi, producenci mebli.

Należy pamiętać, że związki te mogą występować w wielu różnych konfiguracjach i być częścią składową różnych produktów stosowanych w przemyśle, rolnictwie oraz usługach, co sprawia, że uczulenie na daną substancję może objawić się w wielu różnych produktach, powodując choroby alergiczne związane z nawet kilkoma substancjami uczulającymi, jak chociażby uczulenie na talk, smary, środki chemiczne i preparaty do dezynfekcji. Najczęściej dochodzi do reakcji alergicznych występujących na dłoniach (np. kontaktowe zapalenie skóry, wyprysk kontaktowy, pokrzywka alergiczna, świąd, zaczerwienienie, obrzęki) oraz na innych obszarach skóry (np. poprzez kontakt z niklem stanowiącym element odzieży roboczej lub akcesoriów używanych w pracy).

Jakie są najczęstsze objawy alergii zawodowej?

Alergią zawodową nazywa się rodzaj alergii wywołanej czynnikami środowiskowymi miejsca pracy, co oznacza, że wykonywanie określonego zawodu układ immunologiczny pracownika na częsty kontakt z alergenem, co utrudnia mu wykonywanie obowiązków zawodowych i naraża na objawy chorobowe o podłożu alergicznym, do których najczęściej należą:

• choroby skóry: alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, obrzęki skóry, wypryski kontaktowe, świąd, zaczerwienienie, podrażnienia skóry, wysypka, pokrzywka alergiczna;

• choroby układu oddechowego: alergiczny nieżyt nosa, astma, podrażnienia błony śluzowej nosa, kaszel, duszności, zapalenie obrzękowe krtani;

• choroby narządu wzroku: alergiczne zapalenie spojówek, łzawiące oczy;

• wymioty;

• senność;

• wstrząs anafilaktyczny.

Częsty kontakt z alergenami zawodowymi nie tylko nasila uczulenie, ale też znacząco obniża komfort pracy i jakość życia pracowników. Długotrwały kontakt z czynnikami o wysokim wskaźniku alergizacji może prowadzić do poważnych konsekwencji dla zdrowia, a tym samym do powstania schorzeń wywołanych alergiami, jak chociażby astma czy choroby narządu wzroku. Dlatego też Instytut Medycyny Pracy w wykazie chorób zawodowych zamieścił również alergię zawodową.

Jak wygląda diagnoza alergii zawodowej?

Zazwyczaj już podczas wykonywania badań lekarskich do pracy, możliwe jest zdiagnozowanie, czy pracownik nie posiada alergii zawodowej. Jednak nie zawsze wykrycie jej jest możliwe od razu. Dlatego w przypadku zaobserwowania u pracownika objawów alergii w miejscu pracy, jak alergiczne, kontaktowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa, wyprysk kontaktowy, zapalenie spojówek, świąd skóry, wysypka oraz inne reakcje alergiczne, pracodawca powinien zalecić mu udanie się do alergologa. Tam zostaną wykonane testy skórne i testy płatkowe mające na celu wykrycie alergenów kontaktowych, a także testy z krwi, a nawet i prowokacje mające na celu sprawdzenie reakcji układu immunologicznego również na alergeny wziewne.

W przypadku potwierdzenia przez alergologa uczulenia na alergeny występujące w środowisku pracy może zostać on skierowany do lekarza medycyny pracy, który zadecyduje, czy może nadal wykonywać obowiązki służbowe wynikające z obecnie zajmowanego stanowiska, które naraża go na kontakt z alergenem lub zaleci podjęcie przez pracodawcę konkretnej profilaktyki w celu zmniejszenia dolegliwości o podłożu alergicznym. Alergolog może również przepisać leki przeciwhistaminowe oraz w zaleceniach opisać zalecaną profilaktykę.

Do kogo zgłosić problem z alergią w miejscu pracy?

W przypadku rozpoznanej alergii należy ją zgłosić pracodawcy. Jeśli w miejscu pracy nie występują czynniki uczulające lub objawy alergii nie są zbyt uciążliwe, zgłoszenie nie jest konieczne. W przypadku silniejszych objawów oraz długotrwałej ekspozycji na czynniki alergenne, pracodawcę należy poinformować o uczuleniu. Jest to szczególnie konieczne w przypadku, gdy jedną z silniejszych reakcji alergicznych może być anafilaksja — poinformowanie o niej pracodawcy i bliskich współpracowników może pomóc w uratowaniu życia, jeśli dojdzie do wstrząsu anafilaktycznego. Należy wtedy poinformować, gdzie zwykle przechowywana jest ampułka z adrenaliną, aby ułatwić ratowanie życia, jeśli dojdzie do wstrząsu.

Czy alergia może być podstawą do zmiany stanowiska lub warunków pracy?

W przypadku stwierdzenia przez alergologa, pulmonologa i dermatologa uczulenia na substancję lub skład produktów, z którymi pracuje na co dzień pracownik i postawieniu diagnozy alergii zawodowej, jeśli lekarz medycyny pracy zaleci zmianę stanowiska pracy lub wdrożenie odpowiedniej profilaktyki, pracodawca ma obowiązek się do tych zaleceń zastosować.

Alergia w pracy — Co robić?

Choroby alergiczne są dosyć częstą przyczyną pogorszenia stanu zdrowia i jakości życia pracowników. Pracodawca powinien dbać o odpowiednią profilaktykę antyalergiczną w miejscu pracy, a także wspierać pracowników z rozpoznaniem choroby alergicznej i będących w trakcie leczenia. Warto podkreślić, że w wykazie chorób zawodowych znajduje się również alergia zawodowa, zaś według szacunków nawet połowa zachorowań na astmę spowodowana jest ekspozycją zawodową na czynniki alergenne. Do częstych objawów związanych z ekspozycją na czynniki uczulające jest również wyprysk kontaktowy i zapalenia skóry oraz błon śluzowych. Co powinien robić pracodawca w przypadku, gdy dojdzie do pojawienia się objawów alergii w pracy?

Czy pracodawca ma obowiązek reagować na zgłoszoną alergię?

W przypadku, gdy dojdzie do nasilonych reakcji alergicznych w trakcie pracy, należy podjąć odpowiednie działania profilaktyczne. Przy chorobie alergicznej wynikającej z kontaktu z czynnikiem uczulającym, jak farby, alergeny zwierzęce czy środki odkażające, należy odsunąć pracownika od kontaktu z alergenem lub zapewnić odpowiednią odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej, które umożliwią dalsze wykonywanie obowiązków wynikających ze stanowiska.

Reagowanie na zgłoszoną alergię zawodową

Jeśli pracodawca ma do czynienia z pracownikami, którzy zachorowali na alergię zawodową, może zdecydować się o zastąpienie w procesach technologicznych substancji o dużym potencjale alergizującym odpowiednikami, które będą miały mniejszy potencjał, o ile nie wpłynie to negatywnie na proces produkcji i jakość wytwarzanych produktów. W przypadku, kiedy zamiana nie jest możliwa, pracodawca odpowiedzialny jest za zapewnienie pracownikom odpowiednich środków ochrony indywidualnej (np. rękawiczki nitrylowe beztalkowe, maseczki jednorazowe lub przeciwpyłowe, okulary i rękawice ochronne, respiratory).

Alergia kontaktowa na elementy odzieży roboczej

W przypadku uczulenia na nikiel i chrom mogące stanowić element odzieży roboczej i wywołujące często kontaktowe zapalenie skóry, pracodawca powinien rozważyć zamówienie dla pracownika odzieży ochronnej z elementami niepowodującymi uczulenia lub zalecić wymianę jej elementów (np. guzików, zamków, zatrzasków lub innych) na hipoalergiczne. W przypadku uczulenia na lateks gumy naturalnej i na talk warto rozważyć zmianę rękawiczek na inne, jak chociażby beztalkowe rękawiczki jednorazowe nitrylowe. Objawy można zazwyczaj rozpoznać poprzez utrzymujący się wyprysk kontaktowy, kontaktowe zapalenie skóry, wysypkę i różnego rodzaju zapalenia.

Alergie pokarmowe w stołówkach i bufetach pracowniczych

Jeśli podczas pracy w biurze lub innym zakładzie pracy w bufecie czy na stołówce pracowniczej nie zostanie wyszczególniona obecność alergenu pokarmowego, na który pracownik jest uczulony lub dania będą zawierać jego śladowe ilości wynikające z niedostatecznej dbałości o higienę przygotowywania posiłków, w przypadku silnej reakcji alergicznej należy wezwać niezwłocznie pogotowie ratunkowe. Pracodawca powinien zadbać o to, aby czynniki uczulające w przygotowywanych posiłkach dla pracowników były wyszczególnione w jadłospisie stołówki bądź bufetu pracowniczego.

Alergia na kurz i pyłki w biurze

Również poprzez niedostateczną dbałość o czystość w miejscu pracy może dojść do nasilenia reakcji alergicznych u pracowników uczulonych na kurz czy grzyby, dlatego pracodawca powinien zadbać o zatrudnienie pracownika do sprzątania biur, który codziennie będzie utrzymywał pomieszczenia pracownicze w czystości. Szczególnie polecane jest antyalergiczne sprzątanie powierzchni biurowych polegające na zastosowaniu specjalnych technik oraz preparatów (np. do mebli o działaniu antystatycznym). W biurach powinna być zamontowana wentylacja (najlepiej z rekuperacją), co pomaga w usuwaniu nadmiaru kurzu i grzybów z przestrzeni biurowej, jednak należy pamiętać, aby system był regularnie czyszczony, aby zapobiec nadmiernemu osadzaniu się odprowadzanych cząsteczek kurzu, pleśni, grzybów i innych alergenów nośnych (np. pyłki traw, drzew i kwiatów).

Jak reagować na wstrząs anafilaktyczny w pracy?

Niekiedy dochodzi również do kontaktu z jadem owadów, co jest ciężkie do przewidzenia. Zazwyczaj u osoby uczulonej występuje silna reakcja alergiczna w postaci wstrząsu anafilaktycznego (może dojść do niego również poprzez zażycie pokarmów i niektórych leków, na które pracownik może być silnie uczulony). Anafilaksja jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia prowadzący do śmierci, dlatego niezbędna jest szybka reakcja i podanie choremu adrenaliny, która w przypadku wstrząsu ratuje życie. Przy spadku ciśnienia lub silnych objawów ze strony układu oddechowego należy użyć ampułkostrzykawki zawierającej adrenalinę — osoby, które doznały już anafilaksji w przeszłości, powinny posiadać taką ampułkę przy sobie lub w rzeczach podręcznych. Jednakże dobrze na wszelki wypadek zaopatrzyć apteczkę pracowniczą w ampułkostrzykawki z adrenaliną, regularnie sprawdzać ich datę ważności i w przypadku ich upływu, wymieniać na nowe. Pozwoli to odpowiednio zadbać o pracowników w sytuacji, gdy dojdzie do sytuacji zagrożenia życia z powodu anafilaksji. Należy zadbać, aby apteczki znajdowały się w miejscu widocznym i ogólnodostępnym, zaś pracownicy byli przeszkoleni, jak reagować w przypadku wstrząsu oraz innych wypadków w miejscu pracy.

Jakie są prawa pracownika z alergią?

W przypadku, gdy ekspozycja na czynniki alergenne wywołuje zaostrzone reakcje alergiczne, jak duszności, wymioty, zapalenie obrzękowe krtani czy inne niepokojące lub długo utrzymujące się objawy (np. kontaktowe zapalenie skóry, wyprysk kontaktowy, obrzęk skóry), pracownik ma prawo odmówić wykonania prac, o ile posiada odpowiednie dokumenty wystawione przez alergologa (zwłaszcza rozpatrzone również przez lekarza medycyny pracy). Jeśli występuje zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, pracodawca powinien dać mu prawo do odmowy wykonywania zadań służbowych narażających go na kontakt z czynnikami uczulającymi.

[Box: Kiedy pracownik może odmówić wykonywania prac?]

Jakie są możliwe formy leczenia alergii zawodowej?

W przypadku alergii zawodowych wywołanych czynnikami kontaktowymi lub wziewnymi możliwe jest zmniejszenie bądź całkowite ustąpienie objawów poprzez odsunięcie od kontaktu z czynnikiem drażniącym czy alergenem. Należy jednak pamiętać, że im dłuższa ekspozycja na czynniki wywołujące reakcje alergiczne, tym bardziej zaostrza się ich przebieg, zaś rokowania na ich wyleczenie są coraz gorsze wraz z upływem czasu. W zależności od decyzji lekarza medycyny pracy alergia zawodowa może stanowić podstawę do zmiany stanowiska dla pracownika lub udania się na zwolnienie lekarskie (najczęściej na okres 10-14 dni), jeśli objawy chorobowe mają ostrzejszy przebieg lub pracownik był długotrwale nastawiony na silną ekspozycję alergenu bądź innych czynników drażniących. Ma to na celu zmniejszenie lub całkowite ustąpienie objawów. Dodatkowo może zostać zalecone podjęcie indywidualnego planu leczenia.

Warto pamiętać, że niektóre reakcje alergiczne, jak zapalenie spojówek czy alergiczny nieżyt nosa należy leczyć już przy łagodnym ich przebiegu, gdyż mogą dosyć szybko doprowadzić do poważniejszych schorzeń, jak tak zwany marsz alergiczny prowadzący do powstania astmy oskrzelowej. Pełnoobjawowa astma pochodzenia zawodowego często przechodzi poprzedzona kaszlowym wariantem bez duszności, tzw. zespół Corrao, jednak jest równie niebezpieczna. Prowadzi do obniżenia jakości życia i jego skrócenia, a im dłuższa ekspozycja na alergeny przy astmie, tym gorsze rokowania dla pracownika.

Czy alergia w pracy może być podstawą do uznania choroby zawodowej?

Nie każda alergia na czynniki występujące w miejscu pracy jest podstawą do uznania choroby zawodowej. Uczulenia pokarmowe, na kurz i grzyby, jad owadów oraz inne czynniki niezwiązane z wykonywaniem obowiązków pracowniczych w miejscu pracy nie stanowią podstawy do jej uznania. Jedynie w przypadku wystąpienia alergii zawodowej powiązanej z ekspozycją na czynniki alergenne wynikające z rodzaju świadczonej pracy, można zakwalifikować ją jako podstawę do uznania choroby zawodowej (zwłaszcza, jeśli objawy utrzymują się dłuższy czas, a rokowania na całkowite wyleczenie objawów są coraz gorsze).