Umowa o dzieło - wszystko, co musisz wiedzieć na ten temat

Pozwala obu stronom na sporą elastyczność, ale nie daje praw pracowniczych wynikających ze stosunku pracy - taka jest właśnie umowa o dzieło. Obecność ofert pracy dających możliwość współpracy na jej warunkach pokazuje, że dla części firm i pracowników, ma ona wiele zalet. Sprawdź, jak to działa, dla kogo ten układ jest korzystny i co na to przepisy.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest umowa o dzieło?

• Jakie są podstawowe cechy umowy o dzieło?

• Jakie są różnice między umową o dzieło a umową zlecenie?

• Jakie obowiązki mają strony umowy o dzieło?

• Jakie prawo reguluje umowę o dzieło?

• Jak wygląda kwestia podatków i składek ZUS przy umowie o dzieło?

• W jakich sytuacjach umowa o dzieło jest najczęściej stosowana?

• Czy umowa o dzieło może być rozwiązana przed ukończeniem dzieła?

• Jakie ryzyko wiąże się z zawarciem umowy o dzieło dla wykonawcy i zamawiającego?

• Jakie są korzyści płynące z zawarcia umowy o dzieło?

Umowa o dzieło - co to?

W polskim prawie funkcjonują różne formy współpracy, a jedną z nich są umowy cywilnoprawne. To umowy zawierane na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, które nie tworzą stosunku pracy, a tym samym nie gwarantują takich samych uprawnień jak umowa o pracę. Do najczęściej stosowanych umów cywilnoprawnych należą umowa zlecenie oraz umowa o dzieło.

Umowa o dzieło to specyficzny rodzaj umowy, w której jedna strona (przyjmujący zamówienie) zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła, a druga strona (zamawiający) do zapłaty wynagrodzenia. Wyróżniającą cechą tej umowy jest jej zorientowanie na rezultat. Oznacza to, że efekt pracy musi być wyraźnie określony. Może to być zarówno przedmiot materialny (np. obraz, rzeźba, mebel), jak i niematerialny (np. program komputerowy, artykuł, utwór muzyczny).

Z uwagi na swoją specyfikę, umowa o dzieło różni się od umowy zlecenia, która opiera się na należytym staraniu, a nie na efekcie końcowym. To właśnie ta różnica sprawia, że umowa o dzieło jest atrakcyjną formą współpracy w wielu branżach, zwłaszcza wśród freelancerów i specjalistów wykonujących jednorazowe projekty.

💡Przeczytaj także: Umowa o dzieło a umowa zlecenie - jaka forma współpracy bardziej się opłaca?

Jakie przepisy regulują umowę o dzieło?

Podstawowym aktem prawnym regulującym umowę o dzieło jest Kodeks cywilny. Cały dział dotyczący tej formy współpracy obejmuje artykuły od 627 do 646 i określa zarówno prawa, jak i obowiązki obu stron umowy.

Zgodnie z art. 627 Kodeksu cywilnego:

"Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia."

Pozostałe przepisy Kodeksu cywilnego, dotyczące umowy o dzieło precyzują m.in.:

• zasady ustalania wynagrodzenia,

• kwestie dostarczania materiałów niezbędnych do wykonania dzieła,

• sytuacje, w których jedna ze stron może odstąpić od umowy, np. gdy dzieło nie spełnia ustalonych standardów.

Warto również zwrócić uwagę na art. 646 Kodeksu cywilnego, który dotyczy przedawnienia roszczeń:

"Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane."

Oznacza to, że zarówno przyjmujący zamówienie, jak i zamawiający mają ograniczony czas na dochodzenie swoich praw w przypadku sporów dotyczących wykonania umowy.

Opodatkowanie i składki ZUS - czy dotyczą umowy o dzieło?

Warto zdawać sobie sprawę, że umowy o dzieło nie są objęte obowiązkowymi składkami ZUS, ale podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Należy jednak śledzić planowane zmiany w przepisach, które mogą wprowadzić obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne od tego rodzaju umów od 2026 roku.

Umowa o dzieło a oskładkowanie ZUS

Obecnie umowy o dzieło nie podlegają obowiązkowym składkom na ubezpieczenia społeczne ani zdrowotne. Oznacza to, że od wynagrodzenia z tytułu umowy o dzieło nie są odprowadzane składki do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy umowa o dzieło jest zawierana z własnym pracodawcą. W takim przypadku jest ona traktowana jak umowa o pracę i podlega pełnym składkom ZUS.

Ten stan rzeczy ma jednak ulec zmianie i pierwotnie miało to się wydarzyć już w 2025 roku, jednak doszło do opóźnienia. Rząd potwierdził, że reforma dotycząca obowiązkowych składek ZUS od umów cywilnoprawnych (w tym umów o dzieło) zostanie wprowadzona najwcześniej 1 stycznia 2026 roku. Powodem są spory koalicyjne oraz konieczność negocjacji z Komisją Europejską.

Umowa o dzieło a podatek dochodowy

Mimo że umowy o dzieło nie są obecnie objęte obowiązkowymi składkami ZUS, to podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). Przychód uzyskany z tytułu umowy o dzieło pomniejsza się o koszty uzyskania przychodu, które standardowo wynoszą 20% lub 50% w przypadku przeniesienia praw autorskich. Po odliczeniu tych kosztów, od pozostałej kwoty nalicza się podatek dochodowy według stawki 12% (bez uwzględnienia kosztów uzyskania przychodu). Jeśli roczny dochód podatnika przekroczy 120 000 zł, nadwyżka jest opodatkowana stawką 32%.

W praktyce oznacza to, że wykonawca dzieła otrzymuje wynagrodzenie pomniejszone o zaliczkę na podatek dochodowy, którą płatnik (zamawiający) jest zobowiązany odprowadzić do urzędu skarbowego.

Strony w umowie o dzieło - prawa i obowiązki

Umowa o dzieło zawierana jest pomiędzy dwiema stronami, czyli zamawiającym (zleceniodawcą) oraz przyjmującym zamówienie (zleceniobiorcą). Każda z nich ma swoje prawa i obowiązki, które regulują zarówno przebieg współpracy, jak i kwestie wynagrodzenia oraz ewentualnych sporów.

Prawa i obowiązki zamawiającego

Osoba zamawiająca wykonanie dzieła jest w komfortowej sytuacji, w której może bez większych zobowiązań cieszyć się gotowym produktem, będącym przedmiotem umowy. Warto jedna pamiętać, że oprócz praw, zleceniodawca ma też pewne obowiązki.

Obowiązki zamawiającego

• Obowiązek współdziałania – Powinien zapewnić warunki umożliwiające prawidłowe wykonanie dzieła. Jeśli do wykonania dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, musi on się dostosować w takim wymiarze, jak to konieczne.

• Odbiór dzieła – Ma obowiązek przyjęcia ukończonego dzieła, jeśli zostało wykonane zgodnie z umową.

• Zapłata wynagrodzenia – Zobowiązany jest do uiszczenia ustalonej kwoty, nawet jeśli dzieło nie zostało ukończone z jego winy (chyba że umowa przewiduje inaczej).

• Kontrola wykonania – Ma prawo monitorować postępy pracy i jakość realizacji dzieła.

Prawa zamawiającego

• Może żądać zmiany sposobu wykonania dzieła lub odstąpić od umowy, jeśli praca jest wykonywana nienależycie.

• Ma prawo dochodzić roszczeń z tytułu rękojmi w przypadku wad fizycznych lub prawnych dzieła.

• Po przeniesieniu praw autorskich decyduje o sposobach wykorzystania dzieła.

Prawa i obowiązki przyjmującego zamówienie

Osoba podejmująca się wykonania konkretnego dzieła bierze na siebie liczne zobowiązania, obowiązujące w przypadku umowy o dzieło. Warto w takiej sytuacji znać prawa i obowiązki.

Obowiązki przyjmującego zamówienie

• Wykonanie dzieła – Zobowiązuje się do dostarczenia konkretnego efektu w sposób prawidłowy i terminowy.

• Wydanie materiałów – Po zakończeniu projektu powinien oddać niezużyte materiały oraz przedstawić rachunek za wykorzystane surowce.

• Odpowiedzialność za podwykonawców – Jeśli korzysta z pomocy innych osób, odpowiada za ich działania tak samo, jak za swoje własne.

Prawa przyjmującego zamówienie

• Obowiązuje dowolność sposobu wykonania dzieła. Twórca może samodzielnie decydować o sposobie realizacji dzieła, o ile umowa nie określa inaczej.

• Ma prawo do wynagrodzenia, jeśli spełni warunki zawarte w umowie.

Podział obowiązków i praw w umowie o dzieło ma duże znaczenie dla sprawnego przebiegu współpracy oraz ochrony interesów obu stron. Dzięki temu zarówno zamawiający, jak i wykonawca wiedzą, czego mogą oczekiwać i jakie mają zobowiązania.

Jak wypowiedzieć umowę o dzieło?

W przeciwieństwie do umowy zlecenia, umowa o dzieło nie może być swobodnie wypowiedziana przez żadną ze stron. Istnieją jednak określone warunki, które pozwalają na rozwiązanie takiej umowy.

Kiedy wykonawca może wypowiedzieć umowę?

Wykonawca ma prawo do wypowiedzenia umowy o dzieło jedynie wtedy, gdy zamawiający nie współpracuje w sposób umożliwiający realizację dzieła. Może to obejmować brak dostarczenia niezbędnych materiałów, nieudzielanie potrzebnych informacji lub inne działania, które uniemożliwiają wykonanie umówionego efektu pracy.

Kiedy zamawiający może wypowiedzieć umowę?

Zamawiający ma większe możliwości rozwiązania umowy o dzieło. Może to zrobić w sytuacjach, gdy:

• Wykonawca realizuje dzieło zbyt wolno, co grozi niedotrzymaniem terminu.

• Dzieło jest wykonywane niezgodnie z ustaleniami i zawiera wady, a wykonawca nie podejmuje się ich usunięcia.

• Praca nie została ukończona z powodu niewykonania dzieła w ustalonym terminie.

Jeśli umowa zostaje rozwiązana przed ukończeniem dzieła, wykonawca ma prawo do wynagrodzenia za wykonaną część pracy. Jeżeli dzieło zostało ukończone, ale zawiera wady, zamawiający może obniżyć wynagrodzenie o koszty konieczne do ich usunięcia przez inną osobę. W przypadku wypowiedzenia umowy bez konkretnego powodu zamawiający musi zapłacić całość wynagrodzenia.

W jakich branżach i zawodach jest popularna umowa o dzieło?

Choć umowa o dzieło nie zapewnia takich samych przywilejów jak umowa o pracę, np. płatnego urlopu czy składek na ubezpieczenie społeczne, w wielu profesjach jest korzystniejsza zarówno dla wykonawców, jak i zamawiających. Szczególnie sprawdza się w zawodach, gdzie liczy się konkretny efekt, a nie stałe świadczenie usług.

Przykłady branż i zawodów, w których często stosuje się umowę o dzieło

• Branża kreatywna i artystyczna - Copywriterzy i redaktorzy (np. pisanie artykułów, opisów produktów), graficy i ilustratorzy, fotografowie i filmowcy (np. sesje zdjęciowe, montaż filmów), tłumacze (np. tłumaczenie książek, dokumentów), muzycy i kompozytorzy (np. skomponowanie utworu, wykonanie koncertu), aktorzy i reżyserzy (np. występ w spektaklu, realizacja filmu).

• IT i nowe technologie - Programiści (np. stworzenie aplikacji, napisanie kodu), webdeveloperzy (np. wykonanie strony internetowej), UX/UI designerzy (np. projektowanie interfejsów użytkownika).

• Branża edukacyjna i szkoleniowa - Autorzy kursów i podręczników, prowadzący warsztaty i szkolenia (np. przygotowanie jednorazowego kursu).

• Rzemiosło i rękodzieło - Stolarze i meblarze (np. wykonanie indywidualnego zamówienia na mebel), złotnicy i jubilerzy (np. wykonanie biżuterii na zamówienie), twórcy rękodzieła (np. unikatowe dekoracje, ceramika).

• Branża budowlana i remontowa - Architekci i projektanci wnętrz (np. przygotowanie projektu), specjaliści od renowacji i konserwacji zabytków.

• Marketing i reklama - Specjaliści od social media (np. przygotowanie kampanii reklamowej), twórcy treści wideo i podcastów.

Umowa o dzieło sprawdza się wszędzie tam, gdzie efekt pracy jest jasno określony, a jej rezultat można wyraźnie ocenić. Z jednej strony daje dużą swobodę w realizacji, z drugiej, nie obciąża dodatkowymi formalnościami, jak składki ZUS. Jednak warto dokładnie analizować, kiedy jej zastosowanie jest rzeczywiście opłacalne.

Umowa o dzieło - zalety i wady

Wszystkie dostępne formy współpracy mają swoje dobre strony, ale wiążą się z nimi też pewne ograniczenia. Nie inaczej jest w przypadku umowy o dzieło. Przed jej podpisaniem warto dokładnie przeanalizować korzyści i potencjalne zagrożenia, aby wybrać najkorzystniejsze rozwiązanie dla obu stron.

Zalety umowy o dzieło

• Brak składek ZUS – Umowa o dzieło nie podlega obowiązkowym składkom na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne (z wyjątkiem sytuacji, gdy zawierana jest z własnym pracodawcą), co oznacza wyższe wynagrodzenie netto dla wykonawcy oraz często niższe koszty pracodawcy.

• Elastyczność – Strony mogą swobodnie określić warunki współpracy, takie jak termin wykonania dzieła czy sposób rozliczenia.

• Jasno określony rezultat – Umowa dotyczy konkretnego efektu pracy, co daje przejrzystość co do obowiązków obu stron.

• Brak obowiązku wykonywania pracy osobiście – Wykonawca może zlecić część zadań podwykonawcom, chyba że umowa stanowi inaczej.

• Możliwość skorzystania z 50% kosztów uzyskania przychodu – W przypadku działalności twórczej (np. w branży artystycznej czy IT) istnieje możliwość zastosowania preferencyjnego opodatkowania, co obniża należny podatek dochodowy.

Wady umowy o dzieło

• Brak ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego – Wykonawca nie jest objęty składkami ZUS, co oznacza brak prawa do świadczeń takich jak emerytura, renta czy zwolnienie lekarskie. Należy też więc brać pod uwagę ewentualne ryzyko zawodowe i pomyśleć o samodzielnym zabezpieczeniu się w razie wypadku przy pracy.

• Brak urlopu i ochrony Kodeksu pracy – Umowa o dzieło nie daje prawa do płatnego urlopu, odprawy ani innych świadczeń, które przysługują pracownikom na umowie o pracę.

• Ryzyko zakwestionowania przez ZUS – W przypadku kontroli może zostać uznana za próbę obejścia przepisów dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne, jeśli w rzeczywistości przypomina umowę o pracę lub zlecenie.

• Odpowiedzialność za efekt końcowy – Wykonawca ponosi odpowiedzialność za jakość i zgodność dzieła z ustaleniami umownymi, co w przypadku błędów może oznaczać konieczność poprawek lub zwrotu wynagrodzenia.

• Krótki termin przedawnienia roszczeń – Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się po dwóch latach, co może utrudnić dochodzenie należności w razie sporu.

W świetle tego bilansu, umowa o dzieło będzie szczególnie korzystnym rozwiązaniem dla osób, które cenią elastyczność i pracują w branżach opartych na realizacji konkretnych projektów. Warto jednak zastanowić się, czy chcemy, aby ten rodzaj współpracy był naszym jedynym źródłem dochodów.

Umowa o dzieło a inne rodzaje umów

Wybór odpowiedniej formy współpracy zależy od charakteru wykonywanej pracy oraz oczekiwań stron. Umowa o dzieło różni się od innych form zatrudnienia zarówno pod względem zobowiązań, jak i konsekwencji prawnych. Poniżej krótkie porównanie jej z innymi popularnymi umowami.

Umowa o dzieło a umowa o pracę

Umowa o pracę gwarantuje pracownikowi stabilność zatrudnienia, ochronę socjalną (m.in. ubezpieczenie ZUS, urlop) oraz podporządkowanie pracodawcy. W przeciwieństwie do niej umowa o dzieło dotyczy jedynie wykonania konkretnego efektu pracy i nie podlega przepisom prawa pracy.

Umowa o dzieło a umowa zlecenie

Jaka jest podstawowa różnica między umową o dzieło a umową zlecenie? Umowa zlecenie obejmuje wykonywanie określonych czynności przez pewien czas, a nie osiągnięcie konkretnego rezultatu. W odróżnieniu od umowy o dzieło podlega składkom ZUS, co oznacza dodatkowe koszty dla zleceniobiorcy i zleceniodawcy.

Umowa o dzieło a samozatrudnienie

Osoba prowadząca działalność gospodarczą ma większą elastyczność i może obsługiwać wielu klientów, ale ponosi również koszty składek ZUS oraz prowadzenia firmy. Umowa o dzieło pozwala na realizację pojedynczych zleceń bez konieczności rejestrowania działalności.

Wybór odpowiedniej formy współpracy zależy od specyfiki wykonywanej pracy, oczekiwań stron i długoterminowych konsekwencji. Umowa o dzieło jest korzystna dla tych, którzy realizują projekty wymagające konkretnego efektu, ale nie daje zabezpieczeń socjalnych, które oferują inne formy zatrudnienia.

Umowa o dzieło - najważniejsze informacje

Umowa o dzieło to rodzaj umowy cywilnoprawnej, w której wykonawca zobowiązuje się do stworzenia określonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Jej specyficzną cechą jest skoncentrowanie na wyniku pracy, który musi być jasno określony w umowie. Jest popularna w branżach, gdzie liczy się efekt, a nie stałe świadczenie usług, takich jak sztuka, IT, edukacja czy marketing.

Najważniejsze informacje o umowie o dzieło

• Umowa jest oparta na rezultacie, a nie na wysiłku czy czasie pracy.

• Wykonawca nie podlega składkom ZUS, ale podlega opodatkowaniu PIT.

• Zleceniodawca i wykonawca mają określone prawa i obowiązki, takie jak współpraca czy odpowiedzialność za wady dzieła.

• Umowa jest nieodwołalna, ale można ją rozwiązać w określonych sytuacjach.

• W przypadku nieprawidłowego wykonania dzieła, zamawiający może obniżyć wynagrodzenie.

Warto pamiętać, że od 2026 roku planowane są zmiany dotyczące obowiązkowych składek ZUS od umów cywilnoprawnych, w tym umowy o dzieło. Reforma ta ma na celu wyrównanie warunków ubezpieczeń społecznych pomiędzy pracownikami a osobami wykonującymi umowy cywilnoprawne.