Emerytura w Polsce – zasady, wysokość świadczeń, zmiany i aktualności

Myśląc o emeryturze, wiele osób wyobraża sobie odpoczynek w gronie najbliższych. Nie brakuje jednak też osób, które martwią się o środki do życia. Tymczasem dookoła świadczeń emerytalnych wciąż trwają rządowe prace. Warto orientować się nie tylko w ogólnych zasadach, ale też być na bieżąco z aktualizacjami. Sprawdź najważniejsze informacje na temat zasad wypłaty świadczenia, wieku emerytalnego, minimalnej emerytury oraz waloryzacji. Poniżej kompendium wiedzy dla tych, którzy wchodzą w jesień życia.

Komu przysługuje emerytura w Polsce?

Prawo do emerytury w Polsce przysługuje osobom, które spełniają dwa główne warunki: osiągnęły wymagany wiek emerytalny oraz posiadają odpowiedni staż pracy liczony na podstawie okresów składkowych i nieskładkowych. Przy czym ten drugi warunek dotyczy minimalnej emerytury.

Wiek emerytalny

Obecnie wiek emerytalny w Polsce wynosi:

• 60 lat dla kobiet,

• 65 lat dla mężczyzn.

Jest to warunek podstawowy. Nawet wysoki staż pracy nie daje prawa do emerytury wcześniej, o ile ubezpieczony nie korzysta z wyjątków przewidzianych w odrębnych przepisach (np. emerytur pomostowych lub szczególnych uprawnień branżowych).

Prawo do wcześniejszej emerytury w Polsce mają przede wszystkim osoby pracujące w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze pracy, gdzie czynniki zewnętrzne przyspieszają proces zmniejszania sił fizycznych pracownika (np. górnicy, ratownicy górniczy, osoby pracujące w hutnictwie czy wykonujące prace artystyczne jak tancerze czy kaskaderzy). Wówczas wiek emerytalny to 55 lat dla kobiet i 60 dla mężczyzn.

Staż pracy

Drugim warunkiem jest odpowiedni staż pracy, rozumiany jako suma okresów składkowych i nieskładkowych uwzględnianych przez ZUS.

Jeśli chcesz uzyskać emeryturę minimalną potrzebujesz:

• co najmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych dla kobiet,

• co najmniej 25 lat dla mężczyzn.

Co jeśli staż pracy jest krótszy niż wymagany do minimalnej emerytury?

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., aby uzyskać prawo do świadczenia w wieku emerytalnym, muszą mieć opłacone składki z tytułu ubezpieczenia społecznego lub ubezpieczenia emerytalnego i rentowych przynajmniej za 1 dzień, np. jako pracownik czy też osoba prowadząca działalność pozarolniczą. Wówczas po złożeniu wniosku otrzymasz emeryturę w takiej wysokości, jaka wynika ze zgromadzonych składek, nawet jeśli jest to poniżej kwoty minimalnej.

Częstym sposobem na zwiększenie wysokości świadczenia jest też opóźnienie złożenia do ZUS wniosku o przejście na emeryturę. Przy dodatkowym stażu pracy, składki dalej się kumulują. Warto też pamiętać, że praca na emeryturze także jest możliwa, chociaż wówczas składki już nie są odprowadzane i jest to raczej sposób, aby zyskać dodatkowe pieniądze obok świadczenia (o ile nie przekraczasz pewnych limitów dochodowych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego).

Okresy składkowe

W 2026 roku wchodzą w życie zmiany poszerzające katalog okresów wliczanych do stażu pracy. Oznacza to, że więcej aktywności zawodowych lub okołozawodowych będzie uwzględnianych przy ustalaniu prawa do emerytury, co może ułatwić uzyskanie minimalnego stażu potrzebnego do otrzymania świadczenia.

Okresy składkowe do to:

• zatrudnienie na umowę o pracę,

• prowadzenie działalności gospodarczej z opłacanymi składkami,

• zasiłek chorobowy i macierzyński,

• służba wojskowa.

Od 2026 także m.in:

• umowy agencyjne i o świadczenie usług,

• umowy zlecenia z obowiązkowymi składkami,

• okres prowadzenia działalności gospodarczej.

Okresy nieskładkowe obejmują przede wszystkim:

• studia wyższe (liczone do limitu 1/3 okresów składkowych),

• urlop wychowawczy,

• pobieranie świadczeń rehabilitacyjnych.

Dokładne zasady są opisane w Ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Warto zajrzeć tam, aby zapoznać się z podstawą prawną.

Zobacz najnowsze oferty pracy dla starszych i młodszych!

Od czego zależy wysokość emerytury?

Byłoby świetnie, gdyby udało się ustalić wysokość świadczenia, kierując się jedną prostą regułą, jednak nie jest to takie proste. Pod uwagę należy brać sumę kilku czynników, które razem określają wysokość prognozowanej emerytury oraz finalną kwotę wypłacaną po przejściu na zasłużony odpoczynek. ZUS bierze pod uwagę zarówno realne składki wpłacone na konto ubezpieczonego, jak i dane demograficzne czy wskaźniki ustawowe.

Co wpływa na wysokość emerytury?

• Łączna kwota składek odprowadzonych do ZUS przez cały okres aktywności zawodowej.

• Kapitał początkowy, czyli wyliczenie pracy sprzed 1999 roku.

• Długość okresów składkowych i nieskładkowych, które decydują o zgromadzonym kapitale.

• Wiek przejścia na emeryturę – im później, tym krótszy przewidywany czas pobierania świadczenia i tym wyższa kwota miesięczna.

• Średnie dalsze trwanie życia, publikowane przez GUS – dzielnik, który ma ogromny wpływ na finalną kwotę.

• Waloryzacje roczne, czyli podwyżki wynikające ze wzrostu cen i wynagrodzeń.

• Dodatkowe świadczenia (np. 13. i 14. emerytura), które nie wpływają na podstawę, ale zwiększają realny roczny dochód seniorów.

Każdy z tych elementów tworzy ostateczną wartość miesięcznego świadczenia. Oznacza to, że im wyższe składki i dłuższy staż, tym większa kwota zgromadzonego kapitału. Z kolei późniejsze przejście na emeryturę i coroczne waloryzacje podnoszą ją dodatkowo, pozwalając zachować realną siłę nabywczą świadczenia.

Jakie są rodzaje emerytur w Polsce?

System emerytalny w Polsce obejmuje kilka typów świadczeń, które różnią się zasadami przyznawania, sposobem finansowania i tym, komu są dedykowane. Oprócz standardowej emerytury z ZUS istnieją również wyspecjalizowane formy, takie jak emerytura pomostowa czy wdowia. Świadczenie wypłaca także KRUS i III filar (np. IKE i IKZE). Poniżej znajdziesz zestawienie najważniejszych rodzajów emerytur.

Emerytury i świadczenia z ZUS (system publiczny)

Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym

Najbardziej podstawowa forma świadczenia. Przysługuje kobietom po ukończeniu 60 lat i mężczyznom po ukończeniu 65 lat, pod warunkiem opłacenia składek choćby za 1 dzień. Wysokość świadczenia zależy od zebranych składek, kapitału początkowego i średniego dalszego trwania życia.

Emerytury wcześniejsze (uprawnienia wygasające)

Dotyczą osób, które pracowały w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1999 rokiem i spełniły wymagane warunki. Zasady te funkcjonują nadal, ale nie obejmują nowo rozpoczynających pracę.

Emerytury branżowe (w szczególnych grupach zawodowych)

To osobne systemy z odrębnymi zasadami, np.:

• górnicza – z możliwością przejścia przed wiekiem powszechnym,

• mundurowa (wojsko, policja, straż graniczna, PSP) – oparta o wysługę lat,

• nauczycielskie świadczenie kompensacyjne,

• emerytury kolejowe (część zawodów),

• emerytury dla pracowników wymiaru sprawiedliwości (sędziowie, prokuratorzy).

Każda grupa ma własne warunki dotyczące stażu i wieku.

Emerytura pomostowa

Świadczenie pomiędzy pracą a emeryturą dla osób, które wykonywały prace o szczególnej ciężkości lub ryzyku (np. górnicy, hutnicy, ratownicy górniczy, niektóre zawody medyczne). Przysługuje do czasu osiągnięcia wieku powszechnego.

Emerytura rolnicza (KRUS)

Dla osób ubezpieczonych w KRUS. Wysokość zależy głównie od stażu ubezpieczenia (min. 25 lat), a nie od wysokości składek. System jest odrębny od ZUS.

Emerytura wdowia (od 1 stycznia 2025 r.)

Nowe świadczenie umożliwiające osobie owdowiałej połączenie własnej emerytury z częścią świadczenia zmarłego małżonka.

Dostępne są dwa warianty, np.:

• 100% własnej + 50% po zmarłym,

• 50% własnej + 100% po zmarłym.

Celem jest poprawa sytuacji materialnej seniorów, którzy tracą partnera.

Prywatne emerytury i wypłaty kapitału (III filar)

Tu właśnie wchodzą te wszystkie „indywidualne”, „małżeńskie” i „z gwarantowanym okresem”. W Polsce to NIE są świadczenia ZUS – tylko produkty finansowe.

Do III filaru należą:

• PPE – Pracownicze Programy Emerytalne,

• PPK – Pracownicze Plany Kapitałowe,

• IKE – Indywidualne Konto Emerytalne,

• IKZE – Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego,

• polisy na życie z funduszem kapitałowym,

• prywatne renty dożywotnie.

Emerytura indywidualna (produkt prywatny)

Wypłata zgromadzonych środków z prywatnego konta emerytalnego (np. IKE, IKZE lub PPK).

Może mieć formę:

• miesięcznej renty,

• wypłaty okresowej,

• wypłaty jednorazowej.

Emerytura indywidualna z gwarantowanym okresem wypłaty

Typowa opcja w polisach i rentach dożywotnich: jeśli ubezpieczony umrze wcześniej niż trwa okres gwarantowany, pieniądze otrzymują wskazani bliscy.

Emerytura małżeńska (produkt prywatny)

Możliwa w niektórych prywatnych programach emerytalnych. To jedno wspólne świadczenie liczone z dwóch kapitałów i wypłacane do śmierci drugiego z małżonków.

Emerytura małżeńska z okresem gwarantowanym

Wariant rozszerzony: łączy „małżeńską” z gwarancją wypłaty przez minimalny okres – niezależnie od tego, kiedy para umrze.

To wszystko jest finansowane ze środków prywatnych, poza systemem ZUS.

Inne świadczenia powiązane z okresem przedemerytalnym

Nie są emeryturami, ale ludzie często je z nimi mylą:

• Świadczenie przedemerytalne – dla osób, które straciły pracę w określonych okolicznościach i mają odpowiedni staż.

• Zasiłek przedemerytalny – wypłacany przez urząd pracy w szczególnych sytuacjach.

Jaki organ jest odpowiedzialny za wypłacanie emerytur w Polsce?

Większość osób kojarzy wypłatę emerytur z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, bo to właśnie tam trafiają składki pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę czy umów zleceń. ZUS rzeczywiście obsługuje największą grupę ubezpieczonych, ale nie jest jedynym organem odpowiedzialnym za wypłacanie świadczeń. W Polsce działają również inne instytucje, które obsługują wybrane grupy zawodowe, a także tzw. III filar.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

ZUS wypłaca emerytury większości ubezpieczonych w Polsce, czyli osobom pracującym na umowę o pracę, umowy cywilnoprawne odprowadzające składki, prowadzącym działalność gospodarczą oraz wszystkim, którzy podlegają powszechnemu systemowi ubezpieczeń. To największy organ emerytalny w kraju, odpowiedzialny za ustalanie prawa do świadczenia, jego wysokości oraz coroczną waloryzację.

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

KRUS obsługuje rolników oraz domowników, którzy opłacają składki w ramach ubezpieczenia rolniczego. Wysokość emerytury rolniczej zależy od stażu ubezpieczeniowego, a nie od wysokości odprowadzanych składek. To osobny system, który funkcjonuje równolegle do ZUS.

Pozostałe instytucje wypłacające emerytury

Mimo że ZUS i KRUS obejmują największe grupy, nie są jedynymi podmiotami, które wypłacają świadczenia emerytalne. Wybrane grupy zawodowe korzystają z odrębnych systemów:

Służby mundurowe (MSWiA, MON, ABW i inne)

Emerytury dla żołnierzy zawodowych, policjantów, strażaków, funkcjonariuszy SG czy służb specjalnych wypłacane są w ramach tzw. systemów zaopatrzeniowych. Prawo do świadczenia ustalane jest według innych zasad niż w ZUS, bez wymogu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

Sędziowie i prokuratorzy

Mają własny system zaopatrzeniowy, w którym świadczenia przyznawane są na zasadach odrębnych od powszechnego systemu emerytalnego. Nie przechodzą na „emeryturę ZUS”, lecz otrzymują uposażenie w stanie spoczynku.

II filar (OFE + subkonto ZUS)

II filar to część obowiązkowego systemu emerytalnego, w ramach której środki były dzielone między ZUS a otwarte fundusze emerytalne. Obecnie nowe osoby nie przystępują już do OFE, a zgromadzone tam środki stopniowo są przenoszone na subkonta w ZUS. Pieniądze z II filaru nie tworzą osobnego rodzaju emerytury, ale zwiększają kapitał, z którego ZUS oblicza świadczenie powszechne.

III filar i instytucje wypłacające prywatne świadczenia emerytalne

Oprócz systemu publicznego działają w Polsce dobrowolne programy emerytalne, dzięki którym można otrzymywać dodatkowe wypłaty na starość. Nie są to emerytury w rozumieniu ustawy, ale świadczenia prywatne finansowane z indywidualnych wpłat.

Do instytucji wypłacających prywatne świadczenia należą:

PTE (fundusze PPK i PPE)

Wypłacają środki zgromadzone w Pracowniczych Planach Kapitałowych oraz Pracowniczych Programach Emerytalnych, np. w formie wypłat miesięcznych lub jednorazowych.

Instytucje finansowe prowadzące IKE i IKZE

Banki, domy maklerskie, TFI i ubezpieczyciele mogą wypłacać środki z IKE/IKZE w formie:

• wypłaty jednorazowej,

• wypłaty ratalnej,

• prywatnej renty.

Towarzystwa ubezpieczeń

Oferują prywatne renty dożywotnie, renty małżeńskie i produkty z gwarantowanym okresem wypłat. Są to świadczenia całkowicie poza systemem ZUS.

Ile wynosi najniższa emerytura 2026 w Polsce?

Najniższa emerytura w 2026 roku to 1970,98 zł brutto, czyli o 92,07 zł więcej niż w 2025 roku. Podwyżka ma obowiązywać od 1 marca 2026 r., ponieważ właśnie wtedy co roku wchodzą w życie decyzje dotyczące waloryzacji świadczeń.

Wyższa waloryzacja

Wzrost minimalnej emerytury wynika z proponowanego przez rząd wskaźnika waloryzacji na 2026 rok. Rada Ministrów przyjęła, by w przyszłorocznej waloryzacji uwzględnić 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia za 2025 r. Oznacza to minimalny wzrost świadczeń o co najmniej 4,9%, co przekłada się bezpośrednio na wysokość najniższej emerytury.

Podana kwota jest oparta na rządowym projekcie, który trafił do Rady Dialogu Społecznego i będzie dalej konsultowany. Ostateczna wysokość waloryzacji zostanie ogłoszona po publikacji danych o inflacji i wzroście wynagrodzeń za 2025 rok.

Projekt prezydencki

Warto też zwrócić uwagę na nową inicjatywę pod nazwą Projekt ustawy „Godna emerytura”, zgłoszoną przez prezydenta Karola Nawrockiego. Projekt zakłada, że od 1 marca 2026 roku każda emerytura zostanie zwiększona o co najmniej 150 zł brutto. Dzięki temu najniższe świadczenie mogłoby wzrosnąć do około 2030 zł brutto.

Mechanizm polega na tym, że standardowa waloryzacja procentowa zostanie przeprowadzona, ale jeśli wynik procentowy jest niższy niż 150 zł, organ wypłacający (np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych) uzupełni podwyżkę do tej kwoty.

Kiedy pewne informacje?

Ostateczna decyzja w sprawie waloryzacji emerytur na 2026 rok zapadnie na początku przyszłego roku, po publikacji przez GUS końcowych danych o inflacji i średniorocznym wzroście wynagrodzeń za 2025 r. To właśnie te wskaźniki ustawowo wyznaczają minimalny poziom waloryzacji.

Dopiero po ogłoszeniu danych GUS rząd i ZUS mogą oficjalnie potwierdzić, jaką waloryzację zastosują od 1 marca 2026 i czy zostanie wprowadzona również dodatkowa podwyżka wynikająca z prezydenckiego projektu „Godna emerytura”. Pewne informacje pojawią się dopiero na przełomie stycznia i lutego 2026 roku, bo wtedy system ma pełne dane i może wydać wiążącą decyzję.

Jaka jest średnia emerytura Polaka w 2026?

Eksperci przewidują, że w 2026 roku przeciętne świadczenie emerytalne ponownie wzrośnie. Według szacunków Ministerstwa Finansów marcowa waloryzacja może wynieść około 6–7%, co oznacza, że przeciętna emerytura przekroczy poziom 4200 zł brutto miesięcznie. Jeżeli prognozy się potwierdzą, będzie to wzrost o około 250 zł brutto w porównaniu z obecnym poziomem świadczeń.

Dla porównania emerytura minimalna w 2026 roku (według wstępnych wyliczeń) ma wynieść 1970,98 zł brutto, co dobrze pokazuje różnicę między ustawowym minimum a tym, ile wynosi typowa przeciętna emerytura w Polsce.

13 emerytura 2026 – kiedy wypłaty?

Dodatkowe świadczenie w postaci 13. emerytury trafi do seniorów w kwietniu 2026 roku. Pieniądze zostaną wypłacone razem z regularną emeryturą lub rentą, w tym samym terminie, w którym zwykle wpływa miesięczne świadczenie. ZUS nie wymaga żadnych wniosków ani zgłoszeń – wypłata odbywa się automatycznie.

Wysokość 13. emerytury odpowiada minimalnej emeryturze, co oznacza, że w 2026 roku seniorzy otrzymają około 1970,98 zł brutto (przewidywana kwota). To stała kwota dla wszystkich uprawnionych, niezależnie od wysokości ich podstawowego świadczenia.

14 emerytura 2026 – ile i dla kogo?

Tzw. czternastka, czyli 14. emerytura pojawi się w drugiej połowie 2026 roku, najprawdopodobniej we wrześniu – tak jak w poprzednich latach. Jest to świadczenie jednorazowe, ale jego wysokość zależy od sytuacji finansowej konkretnej osoby.

Pełną kwotę (około 1970 zł brutto – według prognoz) otrzymają emeryci i renciści, których miesięczne świadczenie nie przekracza progu około 2900 zł brutto. Osoby z wyższą emeryturą dostaną pomniejszoną wypłatę zgodnie z zasadą „złotówka za złotówkę”. W praktyce oznacza to, że im wyższa emerytura podstawowa, tym niższa 14-tka, aż do całkowitego wygaśnięcia prawa do świadczenia.

Emerytura na 2026 rok – nowe przepisy i zasady waloryzacji

Rok 2026 przynosi kilka istotnych zmian dotyczących sposobu podwyższania świadczeń emerytalnych. Część decyzji rząd już ogłosił, część, jak zwykle, zależy od finalnych danych GUS. Rzuć okiem na zebrane najważniejsze informacje, które realnie wpłyną na wysokość emerytur.

Co zmienia się w 2026 roku?

• Wyższy wskaźnik waloryzacji – rząd przyjął, że waloryzacja na 2026 r. będzie liczona z uwzględnieniem 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia za 2025 rok. To oznacza podwyżkę co najmniej 4,9% dla wszystkich świadczeń.

• Podwyżka minimalnej emerytury – od 1 marca 2026 r. najniższe świadczenie ma wzrosnąć z 1878,91 zł do 1970,98 zł brutto, czyli o 92,07 zł, jeśli prognozy się potwierdzą.

• Nowe zasady liczenia stażu pracy – od 2026 roku rozszerza się katalog okresów wliczanych do stażu, co może ułatwić spełnienie minimalnego wymogu stażowego osobom o nieciągłym lub zróżnicowanym przebiegu pracy.

• Projekt prezydencki „Godna emerytura” – zakłada dodatkowe 150 zł brutto podwyżki dla każdego świadczeniobiorcy. Jeśli standardowa waloryzacja da niższą kwotę, ZUS ma ją uzupełnić właśnie do 150 zł. W praktyce podniosłoby to emeryturę minimalną do ok. 2030 zł brutto. Czekamy na informację, czy projekt dojdzie do skutku.

Co jeszcze czeka na potwierdzenie?

Pełny wskaźnik waloryzacji poznamy na przełomie stycznia i lutego 2026 roku, kiedy GUS opublikuje oficjalne dane o inflacji i wzroście wynagrodzeń za 2025 r. Dopiero wtedy rząd i ZUS ogłoszą finalne kwoty podwyżek oraz to, czy projekt prezydencki zostanie wdrożony w takiej formie, jak zaproponowano.

Emerytura w Polsce 2026 – najważniejsze informacje

Przepisy dotyczące emerytur w Polsce regularnie się zmieniają, dlatego warto podsumować, co w 2026 roku będzie miało największy wpływ na sytuację seniorów i osób przygotowujących się do uzyskania emerytury. Najbliższe miesiące przyniosą zarówno podwyżki świadczeń, jak i modyfikacje zasad obliczania stażu pracy. To dobry moment, aby uporządkować, ile wynosi minimalna emerytura, jakie świadczenia dodatkowe przysługują oraz na czym polegają planowane waloryzacje.

Najważniejsze elementy systemu emerytalnego w 2026 roku

• Waloryzacja świadczeń wyniesie co najmniej 4,9%, ponieważ rząd przyjął uwzględnienie 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia za 2025 rok.

• Minimalna emerytura od 1 marca 2026 r. wzrośnie. Prognozowana kwota 1970,98 zł brutto, a projekt prezydencki (jeśli wejdzie w życie) może dodatkowo podnieść ją do około 2030 zł brutto.

• Rozszerzony zostanie katalog okresów składkowych, co ułatwi spełnienie warunku stażowego przy ubieganiu się o świadczenie.

• W kwietniu wypłacona zostanie 13. emerytura, a we wrześniu – 14. emerytura, z zasadą „złotówka za złotówkę” przy wyższych dochodach.

• Przeciętna emerytura w 2026 roku ma przekroczyć 4200 zł brutto, zgodnie z prognozami Ministerstwa Finansów.

• Ostateczne wysokości podwyżek zostaną potwierdzone na przełomie stycznia i lutego 2026 r., po publikacji danych GUS o inflacji i wzroście płac.

Rok 2026 przynosi więc sporo zmian, które realnie wpłyną na portfele seniorów. Wyższe świadczenia, nowe zasady liczenia stażu oraz kolejne edycje trzynastki i czternastki sprawiają, że system emerytalny pozostaje dynamiczny, a regularne śledzenie aktualizacji staje się kluczowe, by dobrze przygotować się do uzyskania emerytury i świadomie planować swoje finanse.