Jakie prawa ma osoba wykonująca pracę w nocy?

Praca w godzinach nocnych regulowana jest przepisami zawartymi w Kodeksie Pracy, według których pracownik musi być zatrudniony na umowę o pracę i przepracować co najmniej 3 godziny w przedziale kwalifikującym się jako tzw. "praca na nocki". Taka osoba podlega specyficznym regulacjom prawnym i przysługuje jej z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie. Sam pracodawca ma obowiązek poinformowania właściwego okręgowego inspektora pracy o pracownikach pracujących w porze nocnej. Jeśli pracownik chce wykonywać pracę na nocną zmianę u danego pracodawcy, musi złożyć odpowiedni wniosek. Warto zaznaczyć, że nie każda osoba ma wskazania do pracy w takich godzinach i niezbędne jest otrzymanie odpowiedniego zaświadczenia od lekarza medycyny pracy. Z niniejszego artykułu dowiesz się, jakie są regulacje, a także zalety i wady pracy w późnych godzinach nocnych, jakie zawody zakwalifikowane są do wykonywania takiej pracy, kto jej nie może wykonywać oraz jak liczyć pracę na nocki, jakie wynagrodzenie przysługuje osobom spędzającym nockę w pracy oraz kiedy i w jakiej wysokości przysługuje dodatek do pracy na nocną zmianę.

Praca w godzinach nocnych według Kodeksu Pracy

Artykuł 1517 Kodeksu Pracy dotyczący Czasu pracy w porze nocnej wyraźnie określa, że definicja pracy na noce obejmuje 8 godzin między 21:00 a 7:00 (dla przykładu może być to 21:00-5:00, 22:00-6:00 itd.). Co więcej, pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w przeciągu doby co najmniej 3 godziny pracy kwalifikujące się jako w porze nocnej lub co najmniej 25% jego całkowitego czasu pracy w okresie rozliczeniowym mieści się w przedziale godzinowym 21:00-7:00, to jest zakwalifikowany jako pracujący w nocy. Warto zaznaczyć, że na pisemny wniosek pracownika, zgodnie z Kodeksem Pracy, pracodawca może poinformować okręgowego inspektora pracy o zatrudnieniu w porze nocnej.

Czy można pracować 12 godzin przy porze nocnej?

Co więcej, niektórzy zastanawiają się, czy można pracować 12 godzin dziennie w przedziale czasu kwalifikującym się jako godziny nocne, np. 21:00-9:00. Jednak Kodeks Pracy wyraźnie wskazuje, że pracownik pracujący w porze nocnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace szczególnie niebezpieczne lub wykonywany przez nią zawód wiąże się z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Wykaz prac określany jest w tak zwanym układzie zbiorowym pracy przez pracodawcę w porozumieniu z zakładową organizacją związkową (jeśli nie działa zakładowa organizacja związkowa w danym miejscu pracy, to określa pracodawca wraz z przedstawicielami pracowników wybranymi przez niego), a także po zasięgnięciu opinii lekarza, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad zatrudnionymi w danym miejscu pracy pracownikami, co ma na celu uwzględnienie konieczności ochrony zdrowia ludzkiego i zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom.

Jednak warto zaznaczyć, że nie dotyczy to:

1) pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;

2) przypadków, w których konieczne jest przeprowadzenie akcji ratowniczej mającej na celu ochronę życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia bądź też usunięcie awarii.

Jakie grupy zawodowe najczęściej pracują w nocy?

Wśród grup pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale w rozliczeniu miesięcznym znajdują się takie zawody, jak chociażby: barman, portier, ochroniarz (pełni obowiązek ochrony mienia), pracownik pomocy drogowej (często pracujący nad usunięciem awarii, kiedy panuje mniejszy ruch samochodowy i kwalifikujący się według Kodeksu Pracy jako wykonujący prace szczególnie niebezpieczne), magazynier, taksówkarz, dostawca, kierowca ciężarówki w długodystansowym transporcie, dziennikarz newsowy bądź śledczy, administrator sieci, pracownicy techniczni w zakładach komunikacji miejskiej oraz w fabrykach, a czasami nawet pracownicy agencji reklamowej lub programiści, gdyż poszczególne projekty posiadają deadline'y. Oprócz tego, na noce pracują również ratownicy medyczni, pielęgniarki i lekarze w szpitalach, policjanci i pracownicy straży miejskiej, strażacy, a dyżury mają również pracownicy pogotowia elektrycznego i gazowego. Również niekiedy sprzątaczki czy pracownicy hali mają zmiany na noce w dużych hipermarketach. Jest również wiele sklepów monopolowych, których rozkład czasu pracy obejmuje godziny nocne. Zgodnie z Kodeksem Pracy, praca w godzinach nocnych musi zostać zgłoszona do okręgowego inspektora pracy nawet w przypadku, kiedy jej specyfika wiąże się z pracą na nocki.

Czy pracownik może odmówić pracy w porze nocnej?

Praca w nocy jest nieodłącznym elementem sprawnego funkcjonowania niektórych przedsiębiorstw (zwłaszcza tych większych), jednak nie każdy zatrudniony jest zobowiązany do pracy w trybie nocnym. Chociaż przepisu Kodeksu Pracy nie uwzględniają ogólnej odmowy pracy na noc u wszystkich osób zatrudnionych w danej firmie, są konkretne grupy pracowników, które mogą dokonać takiej odmowy, o których mowa dalej. Jednak pracownicy, którzy nie posiadają przeciwwskazań do wykonywania obowiązków służbowych na nocki, zobowiązani są do realizowania ich zgodnie z ustalonym grafikiem mogącym również zawierać godziny nocne. W takim przypadku odmowa traktowana jest jako naruszenie obowiązków pracowniczych, a co za tym idzie - może stać się nawet podstawą do zwolnienia dyscyplinarnego.

Kto nie powinien pracować na nocną zmianę?

Są grupy osób, którym zgodnie z przepisami określonymi w prawie pracy nie zaleca się lub wręcz zabrania wykonywania obowiązków służbowych w nocnej porze. Przepisy obejmują:

• Kobiety w ciąży;

• Pracowników sprawujących opiekę nad dzieckiem do 8 roku życia za wyjątkiem przypadku, kiedy zatrudniony wyrazi na to specjalną zgodę (w przypadku, kiedy oboje opiekunów prawnych dziecka jest zatrudnionych, wtedy tylko jeden z nich jest uprawniony do odmowy pracy w porze nocnej);

• Pracowników młodocianych (między 15 a 18 rokiem życia);

• Pracowników niepełnosprawnych (nie ma przeciwwskazań przy pilnowaniu mienia lub w przypadku, kiedy lekarz prowadzący po przeprowadzeniu odpowiednich badań profilaktycznych wydał opinię ze zgodą na podjęcie przez pracownika w nocnej porze zawartej w regulaminie pracy i w zgodzie z art. 15 ust. 3 i art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, jeśli nie wiąże się ona ze zbyt dużym wysiłkiem fizycznym).

Jakie wynagrodzenie przysługuje za pracę w godzinach nocnych?

Zatrudniając pracowników pracujących w nocnej porze należy pamiętać, że podlegają oni szczególnej ochronie określonej na podstawie odrębnych przepisów, gdyż czas pracy w późnych godzinach wiąże się z pewną uciążliwością. Z racji tego nie mogą pracować więcej, niż 8 godzin w ciągu doby (nie licząc przypadków konieczności ochrony zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub akcji ratowniczej w celu ochrony życia bądź naprawienia awarii). Ma to na celu konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników, dlatego też podlega obowiązkowi ustalenia regulaminu pracy obejmującego wytyczne dotyczące czasu pracy pracującego w porze nocnej.

Przysługuje im również dodatkowe wynagrodzenie określane za każdą godzinę pracy w porze nocnej stanowiące rekompensatę za wykonywanie obowiązków służbowych w późnych porach, która wynosi 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, które ustala się na podstawie Ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę oraz wydawanych co roku rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w danym roku.

Zastanawiając się, ile zarabia ochroniarz pracujący na noce, warto mieć na uwadze, że firmy ochroniarskie oferują wyższe stawki w porze nocnej, a także sam dodatek może wynosić od 20% do nawet 30% minimalnej stawki w zależności od danego pracodawcy.

Jak jest liczona praca na nocną zmianę?

W artykule 1518 Kodeksu Pracy dot. Dodatku za pracę w porze nocnej określone jest, że dodatek do wynagrodzenia pracownikowi wykonującemu obowiązki służbowe w godzinach nocnych przysługuje 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego w oparciu o odrębne przepisy. Warto tutaj również przypomnieć, że dodatek przysługuje za pełne godziny pracy. Tak więc w przypadku, kiedy w ciągu doby pracownik w przedziale godzin nocnych 21:00-7:00 będzie pracował do godziny 1:47 w zakładzie pracy, otrzyma dodatek w wysokości 20% stawki godzinowej jedynie do przepracowanych 4 godzin, zaś za 47 minut otrzyma swoje standardowe wynagrodzenie godzinowe.

Wyjątek stanowi przypadek, gdy pracownik wykonuje obowiązki służbowe poza zakładem pracy - wtedy dodatek w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia może zostać zastąpiony ryczałtem w wysokości odpowiadającej przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nocnych.

Ile wynosi dodatek za pracę w nocnej porze?

Według zestawienia na rok 2025 w porze nocnej przysługuje dodatek w wysokości określonej odrębnie dla poszczególnych miesięcy:

Styczeń – 5,55 zł

Luty – 5,83 zł

Marzec – 5,55 zł

Kwiecień – 5,55 zł

Maj – 5,83 zł

Czerwiec – 5,83 zł

Lipiec – 5,07 zł

Sierpień – 5,83 zł

Wrzesień – 5,30 zł

Październik – 5,07 zł

Listopad – 6,48 zł

Grudzień- 5,55 zł

Nie wypłacanie dodatku nocnego przez pracodawcę

Czasami zdarzają się przypadki, kiedy pomimo tego, że pracownikowi wykonującemu obowiązki zawodowe w porze nocnej przysługuje dodatek za pracę w trybie przyjętym przez obie strony, pracodawca nie wypłaca należności, o której mowa w Kodeksie Pracy, popełnia on wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Obejmuje to zarówno sytuację, w której pracownik przepracuje w ciągu doby co najmniej 3 godziny mieszczące się w przedziale 21:00-7:00, jak i kiedy w okresie rozliczeniowym przypada 25% czasu pracy mieszczącego się w porze nocnej. Dotyczy to także pracowników zarządzających zakładem pracy porze nocnej w imieniu pracodawcy. Takie wykroczenie może zostać ukarane grzywną w wysokości od 1000 zł do nawet 30000 zł po zgłoszeniu naruszenia do właściwego okręgowego inspektora pracy należącego do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP).

Kto jeszcze może złożyć zgłoszenie za brak wynagrodzenia za pracę w porze nocnej?

Takie zgłoszenia może również składać działająca zakładowa organizacja związkowa, jeśli pracodawca narusza przepisy Kodeksu Pracy konieczności zapewnienia bezpieczeństwa pracy w godzinach nocnych lub mogą zgłosić również przedstawiciele pracowników wybrani w trybie przyjętym przez pracodawcę. Warto pamiętać, że należność powinna być wypłacana za każdą pełną godzinę pracy w porze nocnej, a czas pracy pracującego naliczany jest w godzinach nocnych w przedziale 21:00-7:00 lub pracownikowi wykonującemu obowiązki służbowe w trybie rotacyjnym, jeśli w okresie rozliczeniowym przypada co najmniej 25% czasu pracy w porze nocnej (nawet, jeśli zmiany w grafiku określa pracodawca w wyniku nieobecności lub UŻ innego pracownika). Zgłoszenia może dokonać również pracownik zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy w godzinach nocnych, jeśli na wykonywane obowiązki służbowe nie otrzymał on dodatku do wynagrodzenia. Również przy zatrudnianiu pracowników pracujących poza miejscem pracy należy brać pod uwagę, że przysługuje im ryczałt za pracę w porze nocnej, a jego zgłoszenie jest traktowane podobnie, jak niewypłacenie dodatku za czas pracy w porze nocnej dla osób pozostających w miejscu pracy.

Jakie są zalety i wady pracy w godzinach nocnych?

Chociaż praca nocna bywa kluczowa dla zapewnienia ciągłości świadczenia usług bądź bezpieczeństwa publicznego, może negatywnie odbić się na zdrowiu lub życiu osobistym pracowników i może być bardzo obciążająca ze względu na zaburzenie rytmu dobowego, co może sprzyjać wielu schorzeniom przy dłuższym czasie pracy w takim trybie. Odbija się to także na efektywności pracy oraz życiu poza pracą osób zatrudnionych.

Dlaczego pracodawcy decydują się na system rotacyjny w porze nocnej?

Dlatego też część pracodawców decyduje się na system rotacyjny, jeśli specyfika zawodu na to pozwala (dzięki temu pracownicy na zmianę pracują w porze nocnej i mogą zadbać o odpowiedni wypoczynek, zatroszczyć o życie prywatne realizując swoje pasje czy ambicje, załatwiając sprawy czy nie mając poczucia, że omija ich życie towarzyskie bądź nie mają czasu dla rodziny). Istotne jest zachowanie balansu między pracą w nocy a zdrowiem i życiem prywatnym pracowników pracujących w tym trybie. To w obowiązku pracodawcy leży zapewnienie odpowiedniej ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych w firmie.