Umowa uaktywniająca – praktyczny przewodnik dla rodziców i niani

Zatrudnienie niani to poważna decyzja, która wiąże się z wieloma pytaniami. Jak znaleźć odpowiednią osobę do opieki nad dzieckiem? Jak zadbać o formalności? W odpowiedzi na te potrzeby pojawiła się tzw. umowa uaktywniająca, która oferuje rodzicom prostą i bezpieczną możliwość legalnego zatrudnienia niani. Ale co dokładnie kryje się za tym rozwiązaniem? Jakie korzyści płyną z zawarcia takiej umowy i dla rodziców, i dla niani? W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na wszystkie te pytania i dowiesz się, jak krok po kroku zawrzeć umowę uaktywniającą.

Umowa uaktywniająca – to warto wiedzieć

✅ Czym jest umowa uaktywniająca?

• Specyficzna umowa cywilnoprawna na opiekę nad dzieckiem.

• Reguluje zasady zatrudnienia niani.

• Dotyczy dzieci od 20. tygodnia życia do 3. lub w szczególnych sytuacjach do 4. roku życia.

✅ Strony umowy

• Rodzice (oboje lub samotny rodzic).

• Niania (pełnoletnia osoba, obca lub spokrewniona, ale nie rodzic dziecka).

✅ Warunki zawarcia umowy

• Rodzice muszą pracować i nie mogą być na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym.

• Dziecko nie może być w żłobku lub pod opieką dziennego opiekuna.

• Niania musi sprawować opiekę osobiście.

✅ Zgłoszenie do ZUS

• Rodzic zgłasza siebie jako płatnika składek oraz zgłasza nianię do ubezpieczeń.

• Składki do wysokości podstawy wynoszącej 50% minimalnej pensji pokrywa państwo.

✅ Podatek dochodowy

• Niania sama rozlicza się w PIT-36.

• Przychody są traktowane jako „inne źródła”.

Czym jest umowa uaktywniająca?

Umowa uaktywniająca to specyficzny rodzaj umowy cywilnoprawnej, która reguluje zasady zatrudnienia niani do opieki nad dziećmi. Jest to umowa o świadczenie usług, której podstawy prawne znajdują się w Kodeksie cywilnym oraz w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Art. 50 ustawy definiuje umowę uaktywniającą jako umowę o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia.

Umowa uaktywniająca jest zawierana pomiędzy rodzicami (lub samotnym rodzicem) a nianią, która sprawuje opiekę nad dzieckiem w wieku od ukończenia 20. tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko kończy 3 lata, a w przypadku braku możliwości objęcia dziecka wychowaniem przedszkolnym – do 4 lat. Nianią może być tylko osoba pełnoletnia, która osobiście sprawuje opiekę nad dzieckiem.

Strony umowy uaktywniającej

Umowa uaktywniająca reguluje zasady zatrudnienia niani do opieki nad dziećmi w wieku od 20 tygodnia życia do 3 lat (lub do 4 lat w określonych sytuacjach) i jest formą umowy cywilnoprawnej, a nie umową o pracę. Stronami umowy uaktywniającej są:

• Rodzice: Umowa może być zawarta przez oboje rodziców, którzy wspólnie wychowują dziecko. Jeśli umowa zostanie podpisana tylko przez jednego z rodziców, jest to sprzeczne z przepisami i może skutkować jej nieważnością. W przypadku rodzica samotnie wychowującego dziecko umowa może być zawarta przez niego samodzielnie.

• Niania: Nianią może być osoba pełnoletnia, która osobiście sprawuje opiekę nad dzieckiem. Może to być zarówno osoba obca, jak i członek rodziny, na przykład babcia, dziadek, siostra lub brat jednego z rodziców.

Kto może zostać nianią?

Nianią może zostać osoba, która spełnia określone warunki:

• Pełnoletność: Nianią może być wyłącznie osoba, która ukończyła 18. rok życia.

• Osobista opieka: Niania musi osobiście sprawować opiekę nad dzieckiem.

• Pokrewieństwo: Nianią może być osoba obca lub osoba spokrewniona z rodzicami dziecka, na przykład rodzic (babcia dziecka) lub ktoś z rodzeństwa (ciocia dziecka). Nie ma przeszkód prawnych dotyczących pokrewieństwa.

• Brak związków rodzicielskich: Osoba zatrudniona jako niania nie może być rodzicem dziecka, nad którym sprawuje opiekę.

• Obywatelstwo: Nianią może być także obywatel innego państwa, pod warunkiem że spełnia powyższe warunki.

Warunki zawarcia umowy uaktywniającej

Aby móc zawrzeć umowę uaktywniającą, należy spełnić kilka warunków:

• Strony umowy: Umowa musi być zawarta pomiędzy rodzicami (lub jednym rodzicem w przypadku samotnie wychowującego dziecko) a nianią. Obaj rodzice muszą podpisać umowę, jeśli wspólnie wychowują dziecko. Umowa podpisana tylko przez jednego z rodziców jest nieważna.

• Wiek dziecka: Dziecko, nad którym sprawowana jest opieka, musi mieć ukończone 20 tygodni życia i nie może mieć więcej niż 3 lata w danym roku przedszkolnym (rok przedszkolny trwa od 1 września do 31 sierpnia).

• Zatrudnienie rodziców: Rodzice muszą pracować na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej, prowadzić działalność gospodarczą lub rolniczą. Nie mogą przebywać na urlopie macierzyńskim, ojcowskim ani wychowawczym. Rodzice nie mogą tworzyć zawodowej rodziny zastępczej.

• Wiek niani: Nianią może być wyłącznie osoba pełnoletnia (ukończony 18. rok życia).

• Brak pokrewieństwa: Niania nie może być rodzicem dziecka, nad którym sprawuje opiekę.

• Brak innej formy opieki: Dziecko nie może być objęte opieką w żłobku, klubie dziecięcym ani przez dziennego opiekuna.

• Forma umowy: Umowa uaktywniająca powinna być sporządzona w formie pisemnej dla celów dowodowych, chociaż brak tej formy nie wpływa na jej ważność.

• Określenie warunków: Umowa powinna zawierać szczegółowe informacje dotyczące czasu i miejsca sprawowania opieki, liczby dzieci, obowiązków niani oraz wysokości wynagrodzenia i sposobu jego wypłaty.

Zasady sporządzania umowy uaktywniającej

Aby sporządzić umowę uaktywniającą, należy przestrzegać określonych zasad:

• Forma pisemna: Umowa uaktywniająca musi być zawarta w formie pisemnej. Choć brak tej formy nie wpływa na ważność umowy, jej niezachowanie może ograniczyć możliwości dowodowe w przypadku ewentualnych sporów.

• Strony umowy: Umowę podpisują rodzice (lub jeden rodzic w przypadku rodzica samotnie wychowującego dziecko) oraz niania. Jak już wspomnieliśmy, oboje z rodziców muszą podpisać umowę, jeśli wspólnie wychowują dziecko; w przeciwnym razie umowa może być uznana za nieważną.

• Określenie warunków zatrudnienia: Umowa powinna jasno określać czas i miejsce sprawowania opieki, liczbę dzieci, które będą pod opieką niani, oraz obowiązki niani.

Co powinna zawierać umowa uaktywniająca?

Umowa uaktywniająca powinna zawierać następujące elementy:

• Strony umowy: Imiona i nazwiska rodziców oraz niani.

• Cel i przedmiot umowy: Wyraźne określenie, że celem umowy jest sprawowanie opieki nad dzieckiem lub dziećmi.

• Czas i miejsce sprawowania opieki: Określenie dni tygodnia oraz godzin, w których niania będzie sprawować opiekę, a także adres miejsca, gdzie będzie się to odbywać.

• Liczba dzieci: Wskazanie liczby dzieci, które będą pod opieką niani.

• Obowiązki niani: Szczegółowe opisanie zadań, jakie niania ma wykonywać (np. przygotowywanie posiłków, organizowanie zabaw).

• Wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty: Określenie stawki wynagrodzenia oraz formy płatności (gotówka lub przelew) i terminu wypłaty.

• Czas trwania umowy: Ustalenie, czy umowa jest zawarta na czas określony czy nieokreślony.

• Warunki zmiany i rozwiązania umowy: Określenie procedur dotyczących ewentualnych zmian w umowie oraz warunków jej rozwiązania.

Umowa uaktywniająca a składki na ubezpieczenia społeczne

W przypadku umowy uaktywniającej są odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Składki te są obowiązkowe i dotyczą zarówno ubezpieczeń emerytalnych, rentowych, wypadkowych, jak i zdrowotnych niani. Niania sama ponosi koszty składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, jeśli zdecyduje się przystąpić do tego ubezpieczenia.

Od umowy uaktywniającej nie są potrącane składki na Fundusz Pracy (FP), Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) ani Fundusz Emerytur Pomostowych.

Budżet państwa może sfinansować składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe) oraz ubezpieczenie zdrowotne niani zatrudnionej na podstawie umowy uaktywniającej. Wysokość składek pokrywana przez państwo dotyczy tylko tej części wynagrodzenia, która nie przekracza 50% minimalnego wynagrodzenia. Jeśli wynagrodzenie niani przekracza 50% minimalnej pensji, rodzice pokrywają składki od nadwyżki ponad tę kwotę.

Przykład: Jeśli minimalne wynagrodzenie w danym roku wynosi 4000 zł brutto, budżet państwa sfinansuje składki od wynagrodzenia niani do kwoty 2000 zł brutto (50% minimalnego wynagrodzenia). Jeśli niania zarabia więcej niż 2000 zł brutto, rodzice będą musieli opłacić składki od nadwyżki.

Kto może skorzystać z tego dofinansowania?

Aby skorzystać z dofinansowania, rodzice lub opiekunowie muszą spełnić kilka kluczowych warunków:

• Dziecko: Musi mieć ukończony 20. tydzień życia i nie może uczęszczać do żłobka, klubu dziecięcego ani być pod opieką dziennego opiekuna. Dofinansowanie może być przyznane do momentu ukończenia przez dziecko 3 lat (lub 4 lat w przypadku braku możliwości zapewnienia mu opieki przedszkolnej).

• Zatrudnienie rodziców: Rodzice lub opiekunowie muszą być zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej (z odprowadzanymi składkami), prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą lub działalność rolniczą.

• Umowa uaktywniająca: Konieczne jest zawarcie umowy uaktywniającej z nianią, która jest formą umowy o świadczenie usług. Umowa ta musi być zgłoszona do ZUS.

Podatek dochodowy od umowy uaktywniającej

Podatek dochodowy od umowy uaktywniającej ma specyficzne zasady dotyczące opodatkowania przychodów uzyskiwanych przez nianię.

• Rodzaj przychodu: Przychód uzyskany z umowy uaktywniającej zaliczany jest do przychodów z innych źródeł. Oznacza to, że nie jest traktowany jako przychód z działalności gospodarczej ani jako wynagrodzenie z umowy o pracę.

• Obowiązki rodzica: Rodzic, który zatrudnia nianię, nie pełni roli płatnika podatku dochodowego. Nie ma obowiązku poboru zaliczek na podatek dochodowy ani obowiązku sporządzenia deklaracji podatkowych, takich jak PIT-11 dla niani.

• Podstawa opodatkowania: Podstawą opodatkowania dla niani jest dochód, który oblicza się jako różnicę między osiągniętym przychodem a kosztami jego uzyskania. Koszty te mogą obejmować składki na ubezpieczenie społeczne, które niania sama odprowadza.

• Rozliczenie PIT: Niania jest zobowiązana do samodzielnego rozliczenia się z podatku dochodowego w zeznaniu rocznym (PIT-36), w którym uwzględnia swoje przychody z umowy uaktywniającej.

Jak zawrzeć umowę uaktywniającą krok po kroku

Postępuj zgodnie z tymi wskazówkami, aby legalnie i bezpiecznie zawrzeć umowę uaktywniającą:

• Znalezienie odpowiedniej kandydatki: Przeprowadź rozmowy z potencjalnymi nianiami, sprawdź ich referencje i upewnij się, że mają odpowiednie kwalifikacje oraz doświadczenie w opiece nad dziećmi. Kandydatek możesz szukać wśród znajomych lub publikując ogłoszenie o pracę.

• Sporządzenie umowy uaktywniającej: Umowa musi być zawarta w formie pisemnej i powinna zawierać następujące elementy: strony umowy (rodzice/opiekunowie i niania), cel i przedmiot umowy (opieka nad dzieckiem), czas i miejsce, gdzie niania sprawuje opiekę, liczba dzieci powierzonych opiece, obowiązki niani, wysokość wypłacanego wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty, czas, na jaki umowa została zawarta, warunki zmiany oraz rozwiązania umowy.

• Podpisanie umowy: Umowę muszą podpisać oboje rodzice (lub jeden rodzic w przypadku samotnego wychowującego dziecko) oraz niania. Upewnij się, że obie strony mają kopię umowy.

• Zgłoszenie siebie jako płatnika składek: Zgłoś się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) jako płatnik składek. Należy wypełnić formularz ZUS ZFA i złożyć go w ZUS.

• Zgłoszenie niani do ubezpieczenia: W ciągu 7 dni od daty rozpoczęcia pracy przez nianię, zgłoś ją jako osobę ubezpieczoną w ZUS. Wypełnij odpowiednie formularze, takie jak ZUS ZUA, aby zgłosić nianię do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu (bo np. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, od której odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne), wypełnia się druk ZUS ZZA.

• Rozliczanie składek: Po zatrudnieniu niani, należy rozliczać składki do ZUS. Pierwszą składkę należy rozliczyć do 15. dnia miesiąca następującego po zatrudnieniu. Przygotuj deklarację rozliczeniową (ZUS DRA) oraz imienny raport miesięczny (ZUS RCA) dotyczący należnych składek.

• Regularna komunikacja: Utrzymuj regularny kontakt z nianią, aby omawiać wszelkie kwestie związane z opieką nad dzieckiem oraz ewentualnymi zmianami w umowie.

Jak rozliczyć umowę uaktywniającą w zeznaniu rocznym krok po kroku

Niania jest zobowiązana do samodzielnego złożenia do urzędu skarbowego zeznania podatkowego. Jak to wygląda?

• Zgromadzenie dokumentacji: Upewnij się, że masz wszystkie niezbędne dokumenty, takie jak umowa uaktywniająca, potwierdzenia wypłat wynagrodzenia oraz dowody poniesionych kosztów związanych z ubezpieczeniem społecznym.

• Ustalenie przychodu: Przychodem jest kwota wynagrodzenia, którą otrzymałaś na podstawie umowy uaktywniającej. Zidentyfikuj całkowity przychód za dany rok podatkowy.

• Obliczenie kosztów uzyskania przychodu: Możesz zastosować standardowe koszty uzyskania przychodu w wysokości 20% uzyskanego przychodu lub wybrać rzeczywiste koszty, jeśli masz dowody potwierdzające poniesione wydatki. Pamiętaj, że koszty te oblicza się od przychodu pomniejszonego o składki na ubezpieczenia społeczne.

• Obliczenie dochodu: Oblicz dochód jako różnicę między przychodem a kosztami uzyskania przychodu.

• Formularz PIT-36: Wypełnij formularz PIT-36, w którym uwzględnisz łączną kwotę przychodów w odpowiednich sekcjach, koszty uzyskania przychodu oraz dochód do opodatkowania.

• Termin złożenia: Złóż formularz PIT-36 do urzędu skarbowego do końca kwietnia roku następującego po roku podatkowym.

Korzyści płynące z zawarcia umowy uaktywniającej

Zawarcie umowy uaktywniającej przynosi wiele korzyści zarówno dla rodziców, jak i dla niani:

• Legalne zatrudnienie: Umowa uaktywniająca pozwala na legalne zatrudnienie niani do opieki nad dzieckiem, co eliminuje ryzyko związane z zatrudnianiem "na czarno".

• Ochrona socjalna: Niania zatrudniona na podstawie umowy uaktywniającej ma zapewnioną ochronę socjalną, w tym dostęp do ubezpieczeń emerytalnych i zdrowotnych.

• Niższe koszty zatrudnienia niani: Składki na te ubezpieczenia są pokrywane przez państwo do wysokości minimalnego wynagrodzenia.

• Okresy składkowe: Praca na podstawie umowy uaktywniającej pozwala niani gromadzić okresy składkowe, które są istotne przy obliczaniu przyszłej emerytury.