Pracownik w więzieniu a ZUS. Czy osadzeni mogą pracować? Czy od pracujących skazanych odprowadza się składki?

Czy więzień może być legalnie zatrudniony? Okazuje się, że tak – skazani mogą pracować zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie, a pracodawcy coraz częściej korzystają z tej możliwości. Ale co z obowiązkiem odprowadzania składek ZUS? Czy zatrudnienie osadzonego wiąże się z takimi samymi kosztami jak w przypadku zwykłego pracownika? W artykule wyjaśniamy, jakie zasady obowiązują przy zatrudnianiu skazanych i czy pracodawca musi opłacać składki na ubezpieczenia społeczne.

Pracownik w więzieniu a ZUS – to warto wiedzieć

Areszt tymczasowy i więzienie – wpływ na zatrudnienie

• Umowa o pracę wygasa automatycznie po 3 miesiącach tymczasowego aresztowania, chyba że wcześniej zostanie rozwiązana.

• Pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia po 1 miesiącu usprawiedliwionej nieobecności (np. z powodu odbywania kary pozbawienia wolności).

Zatrudnienie osadzonych – ogólne zasady

• Skazani mogą pracować odpłatnie i nieodpłatnie, zarówno w czasie odbywania kary, jak i po jej zakończeniu.

• Wymagana jest zgoda dyrektora zakładu karnego na zatrudnienie osoby odbywającej karę.

Pracodawca zatrudniający osadzonego na podstawie umowy o pracę:

• Ma obowiązek opłacać składki: emerytalne, rentowe i wypadkowe.

• Nie opłaca składki zdrowotnej, ponieważ osadzonym przysługuje opieka medyczna w ramach więziennej służby zdrowia.

Co dzieje się z umową o pracę w sytuacji tymczasowego aresztowania pracownika?

Zgodnie z art. 66 § 1 Kodeksu pracy, umowa o pracę wygasa automatycznie po upływie 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania. Okres 3 miesięcy liczy się od dnia zatrzymania pracownika, a wygaśnięcie umowy następuje bez konieczności podejmowania dodatkowych działań przez pracodawcę.

Umowa o pracę wygasa po 3 miesiącach od tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej umowę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Pracodawca może zwolnić pracownika dyscyplinarnie, jeśli podczas trwania umowy doszło do ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych, popełnienia przestępstwa uniemożliwiającego dalsze zatrudnianie na dotychczasowym stanowisku, a także zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do pracy na danym stanowisku. Przestępstwo musi być oczywiste (np. przyłapanie na gorącym uczynku) lub stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu.

Jeśli postępowanie karne zostanie umorzone lub zapadnie wyrok uniewinniający, pracodawca ma obowiązek ponownie zatrudnić pracownika, pod warunkiem że pracownik zgłosił swój powrót do zakładu pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia sądu. Ten obowiązek nie dotyczy sytuacji, w których postępowanie karne umorzono z powodu przedawnienia albo amnestii, a także w przypadku warunkowego umorzenia postępowania.

Co dzieje się z umową o pracę, gdy pracownik trafia do więzienia?

Jeśli pracownik odbywa karę pozbawienia wolności, jest to czas usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy. Jednak taki pracownik nie ma prawa do wynagrodzenia ani urlopu za ten okres. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia bez winy pracownika, jeśli nieobecność pracownika jest usprawiedliwiona, ale trwa dłużej niż jeden miesiąc i nie jest spowodowana chorobą. Do takiej sytuacji zalicza się właśnie nieobecność pracownika w pracy spowodowana odbywaniem kary pozbawienia wolności.

Pracownik może być ponownie zatrudniony, jeśli w ciągu 6 miesięcy od rozwiązania umowy zgłosi gotowość do pracy niezwłocznie po ustaniu przyczyn usprawiedliwionej nieobecności. Pracodawca ma obowiązek ponownie zatrudnić pracownika, jeśli spełnione są powyższe warunki i istnieje możliwość zatrudnienia na wolnym stanowisku zgodnym z kwalifikacjami pracownika.

Czy można zwolnić pracownika, który trafił do aresztu lub więzienia?

Jak już wspomnieliśmy, jeżeli pracownik przebywa w tymczasowym areszcie przez okres dłuższy niż 3 miesiące, jego umowa o pracę wygasa automatycznie z mocy prawa. Pracodawca nie musi podejmować dodatkowych działań, aby zakończyć stosunek pracy. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia przed upływem 3 miesięcy, jeśli pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych lub popełnił przestępstwo uniemożliwiające dalsze wykonywanie pracy. Jednak przestępstwo musi być stwierdzone prawomocnym wyrokiem.

Jeśli pracownik odbywa karę pozbawienia wolności, pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia po upływie 1 miesiąca usprawiedliwionej nieobecności w pracy (zgodnie z art. 53 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy). Podobnie jak w przypadku tymczasowego aresztowania, możliwe jest rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika, jeśli doszło do ciężkiego naruszenia obowiązków lub przestępstwa uniemożliwiającego dalszą pracę.

Czy w czasie przebywania pracownika w areszcie lub więzieniu pracodawca musi odprowadzać składki ZUS?

W okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności pracodawca nie musi opłacać składek ZUS za pracownika w czasie trwania umowy o pracę. Wynika to z faktu, że nieobecność pracownika w pracy z tych powodów jest usprawiedliwiona, ale nie przysługuje mu wynagrodzenie ani świadczenia chorobowe. Nie powstaje więc obowiązek składkowy, bo nie ma podstawy wymiaru wynagrodzenia. Pracodawca ma jednak obowiązek wykazać tę nieobecność w raporcie ZUS RSA.

Czy osadzony może pracować?

Osoby skazane mogą być legalnie zatrudnione zarówno po odbyciu kary, jak i w jej trakcie. Przepisy Kodeksu pracy nie ograniczają dostępu skazanych do rynku pracy, jednak na mocy art. 41 §1 Kodeksu karnego sąd może nakładać zakazy wykonywania określonych zawodów, związanych np. z pracą z dziećmi czy prowadzeniem pojazdów. Pracodawca, decydując się na zatrudnienie osoby skazanej, powinien w pierwszej kolejności sprawdzić, czy nie ma ona ograniczeń w podejmowaniu danej pracy.

Zatrudnienie skazanego przebywającego w zakładzie karnym wymaga uzyskania zgody dyrektora więzienia. Jeśli ten wyrazi zgodę, zawierana jest umowa między zakładem karnym a pracodawcą. Osadzeni mogą być zatrudnieni na różnych warunkach – na podstawie skierowania do pracy, a także umowy o pracę, umowy zlecenia, o dzieło czy umowy o pracę nakładczą.

Osoby osadzone mają prawo do wynagrodzenia za pracę, jednak jego część podlega potrąceniom. 7% wynagrodzenia trafia na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Penitencjarnej, a 45% na Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy. Środki te są przeznaczane na programy wspierające resocjalizację więźniów. Pensja skazanego wpływa na konto zakładu karnego, skąd może być przekazywana na jego potrzeby. W niektórych przypadkach osadzony może pracować nieodpłatnie, np. gdy jego wynagrodzenie ma zostać przeznaczone na spłatę zobowiązań wobec ofiar przestępstwa.

Osoby skazane mogą także korzystać z urlopu wypoczynkowego, jeśli są zatrudnione na podstawie umowy o pracę i przepracują rok. Urlop ten wynosi 14 dni roboczych, jednak skazany nie uzyskuje prawa do opuszczenia zakładu karnego. W ramach dodatkowych przywilejów może liczyć na dłuższe widzenia, możliwość większych zakupów czy częstszy udział w zajęciach kulturalno-oświatowych.

Czy pracodawca musi opłacać składki ZUS za pracownika w więzieniu?

Pracodawca zatrudniający na umowie o pracę osadzonego w więzieniu jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz wypadkowe. Jednakże w takim przypadku pracodawca jest zwolniony z obowiązku odprowadzania składki zdrowotnej. Skazani mają zapewnione bezpłatne świadczenia zdrowotne, leki i artykuły sanitarne w ramach więziennej służby zdrowia, co oznacza, że nie ma konieczności odprowadzania składki zdrowotnej w ramach ubezpieczeń społecznych.

Osoby pozbawione wolności, które wykonują pracę zarobkową na podstawie skierowania do pracy, są zgłaszane do ubezpieczeń społecznych przez podmiot, na rzecz którego praca jest wykonywana. Ten podmiot pełni rolę płatnika składek i jest odpowiedzialny za zgłoszenie tych osób do ZUS-u, składając druk ZUS ZUA z odpowiednim kodem tytułu ubezpieczenia.

Czy czas odbywania kary pozbawienia wolności wlicza się do okresów składkowych?

Czas odbywania kary pozbawienia wolności może być wliczony do okresów składkowych, ale tylko w przypadku, gdy praca wykonywana w tym czasie była odpłatna i spełniała określone warunki. Zgodnie z przepisami, okresy pracy wykonywanej w czasie odbywania kary pozbawienia wolności są uważane za okresy składkowe, jeśli praca była wykonywana w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy określonego dla takiej pracy.