Usprawiedliwione i nieusprawiedliwione nieobecności w pracy – najważniejsze zasady

Każdy pracownik ma prawo do odpoczynku, zwolnienia lekarskiego czy nagłych dni wolnych z przyczyn losowych. Ale czy każda nieobecność w pracy jest akceptowalna i nie pociąga za sobą konsekwencji? Jakie sytuacje uprawniają do usprawiedliwionego opuszczenia stanowiska, a kiedy absencja może skończyć się problemami, a nawet utratą pracy? W tym artykule rozwiewamy wątpliwości i tłumaczymy, jakie zasady rządzą nieobecnościami w pracy – zarówno tymi usprawiedliwionymi, jak i tymi, które mogą przysporzyć kłopotów.

Nieobecność w pracy – to trzeba zapamiętać

✅ Rodzaje nieobecności w pracy

• Usprawiedliwiona – np. choroba (L4), urlop wypoczynkowy, urlopy związane z rodzicielstwem, wezwania urzędowe, zdarzenia losowe, urlop bezpłatny.

• Nieusprawiedliwiona – brak ważnego powodu lub brak powiadomienia pracodawcy.

✅ Obowiązek zawiadomienia pracodawcy

• Pracownik powinien zgłosić nagłą nieobecność najpóźniej w drugim dniu jej trwania, chyba, że jest to niemożliwe np. przez ciężką chorobę.

• Może to zrobić osobiście, telefonicznie, e-mailem, SMS-em lub pocztą.

✅ Dowody usprawiedliwiające nieobecność w pracy

• Zwolnienie lekarskie (L4).

• Wezwanie urzędowe (sąd, policja, prokuratura).

• Oświadczenie pracownika w określonych sytuacjach (np. zamknięcie placówki opiekuńczej dla dziecka).

✅ Przykłady zwolnień od pracy

• Udział w postępowaniach urzędowych i sądowych.

• Oddanie krwi, badania lekarskie, szczepienia ochronne.

• Ślub, narodziny dziecka, śmierć bliskiego.

✅ Konsekwencje nieusprawiedliwionej nieobecności

• Brak wynagrodzenia za okres nieobecności.

• Kary dyscyplinarne (upomnienie, nagana, kara pieniężna).

• Rozwiązanie umowy o pracę (z zachowaniem okresu wypowiedzenia lub zwolnienie dyscyplinarne).

• Brak prawa do zasiłku dla bezrobotnych przez 6 miesięcy w przypadku dyscyplinarnego zwolnienia.

✅ Prawa pracownika w nagłych sytuacjach

• Zwolnienie z powodu siły wyższej – 2 dni lub 16 godzin w roku (płatne 50% wynagrodzenia).

• Urlop na żądanie – 4 dni rocznie (część urlopu wypoczynkowego).

Zajrzyj na nasz portal z ogłoszeniami i zobacz najnowsze oferty pracy!

Nieobecność pracownika w pracy

Nieobecność w pracy oznacza brak pracownika w miejscu pracy w wyznaczonym czasie. Może być ona usprawiedliwiona lub nieusprawiedliwiona.

Usprawiedliwiona nieobecność występuje, gdy pracownik ma ważny powód nieobecności, taki jak:

• Choroba: Pracownik musi posiadać zwolnienie lekarskie (L4) potwierdzające to, że jest chory.

• Urlop wypoczynkowy lub na żądanie: Wykorzystywany zgodnie z zasadami i w uzgodnionym z pracodawcą terminie.

• Urlopy związane z rodzicielstwem: Urlop macierzyński, ojcowski, rodzicielski i wychowawczy – przysługują kobietom i mężczyznom w związku z urodzeniem dziecka.

• Inne okoliczności: Takie jak nagłe wydarzenia losowe, obowiązek stawiennictwa przed sądem, uroczystości rodzinne czy wypadek w drodze do pracy.

Nieusprawiedliwiona nieobecność ma miejsce, gdy pracownik nie stawia się w pracy bez ważnego powodu lub nie informuje pracodawcy o przyczynie swojej nieobecności. Może skutkować karami porządkowymi dla pracownika, a nawet zwolnieniem dyscyplinarnym z pracy.

Zarówno usprawiedliwione, jak i nieusprawiedliwione nieobecności w pracy są wpisywane do ewidencji czasu pracy pracownika.

Przyczyny usprawiedliwiające nieobecność w pracy

Kwestie związane z nieobecnością pracownika w pracy są regulowane w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy.

§ 1 tego rozporządzenia stanowi, że do przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy zalicza się:

• Zdarzenia i okoliczności, które zostały wymienione w przepisach prawa pracy i które uniemożliwiają pojawienie się pracownika w pracy.

• Inne przypadki wskazane przez pracownika, które zostały uznane przez jego pracodawcę za takie, które usprawiedliwiają nieobecność w pracy.

W związku z tym pracodawca powinien mieć jasne procedury dotyczące zgłaszania i rozpatrywania nieobecności, aby uniknąć nieporozumień i zapewnić uczciwe traktowanie pracowników.

Obowiązek zawiadomienia pracodawcy o przyczynie nieobecności

W przypadku nieobecności, która jest z góry znana lub też możliwa do przewidzenia, pracownik powinien uprzedzić pracodawcę o przyczynie, a także przewidywanym okresie nieobecności. Daje to pracodawcy możliwość odpowiedniego planowania i organizacji pracy.

W przypadku nagłych przyczyn nieobecności pracownika powinien on niezwłocznie zawiadomić swojego pracodawcę zarówno o przyczynie swojej nieobecności, jak i przewidywanym okresie jej trwania. Pracownik musi to zrobić nie później niż w drugim dniu nieobecności. Niedotrzymanie tego terminu może być usprawiedliwione przez szczególne okoliczności, np. obłożną chorobę połączoną z brakiem lub nieobecnością domowników.

Jeśli przepisy prawa pracy obowiązujące w danym zakładzie pracy nie określają sposobu zawiadomienia pracodawcy o nieobecności, pracownik może wybrać dowolną z poniższych metod:

• osobiście lub przez inną osobę,

• telefonicznie lub za pośrednictwem innego środka łączności (e-mail, SMS),

• drogą pocztową (za datę zawiadomienia uważa się wtedy datę stempla pocztowego).

Dowody usprawiedliwiające nieobecność w pracy

Dowody usprawiedliwiające nieobecność w pracy są dokumentami lub oświadczeniami, które potwierdzają ważne powody nieobecności pracownika. Według § 3 rozporządzenia należą do nich:

• Zaświadczenie lekarskie (L4) – w przypadku choroby pracownika.

• Decyzja państwowego inspektora sanitarnego – w przypadku odosobnienia pracownika na mocy przepisów o zwalczaniu chorób zakaźnych.

• Oświadczenie pracownika – w przypadku konieczności sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8 z powodu nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły.

• Oświadczenie pracownika oraz kopia zaświadczenia lekarskiego – w przypadku choroby dziennego opiekuna lub niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą.

• Imienne wezwanie pracownika do osobistego stawienia się, które musi zawierać adnotację potwierdzającą stawienie się pracownika na to wezwanie – w przypadku, gdy pracownik występuje w charakterze strony lub świadka w postępowaniu przed różnymi organami, np. organem właściwym w sprawach powszechnego obowiązku obrony lub organem administracji rządowej,

• Oświadczenie pracownika potwierdzające odbycie podróży służbowej w godzinach nocnych w warunkach uniemożliwiających odpoczynek nocny – w przypadku, gdy od zakończenia podróży służbowej do rozpoczęcia pracy nie upłynie 8 godzin.

Zwolnienia od pracy

To istotny aspekt prawa pracy, który reguluje sytuacje, w których pracodawca jest zobowiązany do udzielenia pracownikowi czasowego zwolnienia od pracy związanego z jego obowiązkami społecznymi, zdrowiem lub innymi ważnymi wydarzeniami życiowymi. Zalicza się je do przyczyn usprawiedliwiających nieobecność pracownika w pracy określonych przepisami prawa pracy. Należą do nich następujące okoliczności:

• Obowiązek stawienia się pracownika przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony.

• Obowiązek stawienia się pracownika przed organem administracji publicznej.

• Wykonywanie przez pracownika czynności biegłego.

• Pełnienie przez pracownika roli członka komisji pojednawczej.

• Zwolnienie od pracy w związku z badaniami lekarskimi i szczepieniami ochronnymi.

• Zwolnienie od pracy w związku z postępowaniem prowadzonym przez NIK.

• Zwolnienie od pracy w związku z udziałem pracownika w działaniach i akcjach ratowniczych.

• Zwolnienie od pracy pracownika oddającego krew.

• Zwolnienie od pracy pracownika prowadzącego zajęcia dydaktyczne.

• Zwolnienie od pracy w pracownika, który jest członkiem rady nadzorczej.

• Zwolnienie od pracy w związku ze ślubem, urodzeniem się dziecka, zgonem członka rodziny (czyli potocznie urlop okolicznościowy).

Czy pracodawca może odmówić uznania nieobecności za usprawiedliwioną?

Pracodawca może odmówić uznania nieobecności za usprawiedliwioną, ale tylko w określonych sytuacjach. Jak już wspomnieliśmy, przepisy prawa pracy wyróżniają dwie grupy przyczyn usprawiedliwiających nieobecność.

Przyczyny określone przepisami prawa pracy

W tym przypadku pracodawca jest zobowiązany uznać nieobecność za usprawiedliwioną z mocy prawa. Dotyczy to sytuacji, takich jak wezwania przez organy administracji, udział w rozprawach sądowych, obowiązkowe badania lekarskie oraz inne okoliczności omówione w tym artykule. Jeśli jednak pracownik nie zawiadomi pracodawcy o przyczynie nieobecności w terminie lub nie dostarczy wymaganych dokumentów, pracodawca może uznać taką nieobecność za nieusprawiedliwioną, co może skutkować konsekwencjami dyscyplinarnymi.

Przyczyny niewymienione w przepisach

Jeśli nieobecność wynika z innych przyczyn, które nie są określone w przepisach, pracodawca może uznać je za usprawiedliwione według własnego uznania i praktyki w zakładzie pracy. W takim przypadku pracodawca ma swobodę decyzji, czy uznać nieobecność za usprawiedliwioną, czy nie.

Jakie konsekwencje grożą za nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy?

Nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy może skutkować poważnymi konsekwencjami dla pracownika.

Utrata wynagrodzenia: Pracodawca nie ma obowiązku wypłacenia wynagrodzenia za czas nieusprawiedliwionej nieobecności, co oznacza, że pracownik nie otrzyma pieniędzy za ten okres.

Kary dyscyplinarne: Pracownik może zostać ukarany upomnieniem, naganą lub karą pieniężną.

Rozwiązanie umowy o pracę: Nieusprawiedliwiona nieobecność może skutkować rozwiązaniem umowy o pracę z zachowaniem ustawowego okresu wypowiedzenia.

Zwolnienie dyscyplinarne: Jest to najbardziej dotkliwa konsekwencja, która wiąże się z utratą pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia i bez prawa do odprawy. Takie zwolnienie może utrudnić znalezienie nowej pracy, ponieważ informacja o "dyscyplinarce" jest umieszczana w świadectwie pracy.

Problemy z zasiłkiem dla bezrobotnych: Zwolnienie dyscyplinarne może skutkować brakiem prawa do zasiłku dla bezrobotnych przez okres sześciu miesięcy.

Jakie prawa ma pracownik w przypadku nagłej sytuacji losowej?

W przypadku nagłej sytuacji losowej pracownik ma kilka praw, które chronią go przed negatywnymi konsekwencjami związanymi z nieobecnością w pracy.

Zwolnienie z powodu siły wyższej

Od 2023 roku pracownicy mają prawo do 2 dni lub 16 godzin zwolnienia od pracy w ciągu roku kalendarzowego z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych, takich jak choroba lub wypadek, jeśli ich natychmiastowa obecność jest niezbędna. W tym okresie pracownik zachowuje prawo do połowy wynagrodzenia.

Usprawiedliwienie nieobecności

W przypadku nagłych zdarzeń losowych, takich jak klęski żywiołowe, pracodawca powinien uznać nieobecność za usprawiedliwioną, jeśli pracownik niezwłocznie zawiadomił o przyczynie nieobecności.

Urlop na żądanie

Pracownik może również skorzystać z 4 dni urlopu na żądanie, który jest częścią urlopu wypoczynkowego udzielanego na wniosek pracownika bez wcześniejszego planowania. Pracodawca powinien udzielić takiego urlopu, jeśli jest to możliwe w ramach bieżącej organizacji pracy.