Polecenie służbowe - czym jest i kiedy obowiązuje pracownika?

Słowo szefa wydaje się absolutne, chociaż słusznie można mieć wątpliwości, czy zawsze należy go słuchać. A co, jeśli wykonanie polecenia prowadziłoby do popełnienia przestępstwa? Albo naruszenia zasad BHP? Dowiedz się, czym jest polecenie służbowe i jak bardzo jest ono zobowiązujące wobec pracownika.

W tym artykule przeczytasz:

• Czym jest polecenie służbowe i w jakich sytuacjach się je wydaje?

• Jakie są podstawy prawne polecenia służbowego w Polsce?

• Czy każde polecenie służbowe musi być wykonane?

• W jakich sytuacjach pracownik może odmówić wykonania polecenia?

• Jakie są konsekwencje niewykonania polecenia służbowego?

• Czy polecenie służbowe może być wydane ustnie czy musi mieć formę pisemną?

• Jakie są różnice między poleceniem służbowym a zakresem obowiązków?

• Jakie są przykłady nadużycia poleceń służbowych?

• Czy pracodawca może nakazać pracownikowi wykonanie zadań poza godzinami pracy w formie polecenia służbowego?

• Jakie prawa i obowiązki ma pracownik wobec poleceń służbowych?

Czym jest polecenie służbowe?

Polecenie służbowe to forma zlecenia obowiązków lub czynności do wykonania przez pracownika, które może zostać przekazane w formie ustnej lub pisemnej. Wykonywanie takich poleceń, o ile dotyczą pracy, jest jednym z podstawowych obowiązków pracownika. Odmowa ich wykonania bez uzasadnienia może być uznana za ciężkie naruszenie zobowiązań pracowniczych. Osobą uprawnioną do wydawania poleceń służbowych jest bezpośredni przełożony, czyli osoba zaangażowana do zarządzania Twoją pracą. Może to być kierownik, menadżer zespołu lub szef firmy, dla której pracujesz.

Polecenie służbowe a Kodeks pracy

Zasady dotyczące wykonywania poleceń służbowych reguluje art. 100 Kodeksu pracy. Zgodnie z obowiązującym prawem pracy, zatrudniony ma obowiązek wykonywania zadań sumiennie, starannie oraz zgodnie z poleceniami przełożonych. Jednak ważnym warunkiem jest to, aby polecenia te dotyczyły pracy, a także były zgodne z obowiązującymi przepisami prawa oraz zapisami umowy o pracę.

Zgodnie z art. 100 § 1, pracownik jest zobowiązany do sumiennego i starannego wykonywania pracy oraz do stosowania się do poleceń przełożonych, jeśli te dotyczą pracy i nie są sprzeczne z przepisami prawa ani z umową o pracę.

§ 2 tego artykułu wymienia dodatkowe obowiązki pracownika, takie jak:

• Przestrzeganie czasu pracy ustalonego w zakładzie.

• Przestrzeganie regulaminu pracy i porządku.

• Stosowanie zasad BHP i przepisów przeciwpożarowych.

• Ochrona mienia zakładu i dbanie o jego dobro.

• Zachowanie tajemnicy dotyczącej informacji, które mogłyby narazić pracodawcę na szkodę.

• Przestrzeganie zasad współżycia społecznego w miejscu pracy.

Zapis w Kodeksie pracy nakazuje respektować polecenia pracodawcy i pozwala mu chronić dobro zakładu pracy. Jednocześnie zabezpiecza też pracownika przed nadużyciami, wyznaczając granicę tego, co powinno być wymagane od zatrudnionego.

Polecenie służbowe a zakres obowiązków pracowniczych

Niekiedy zdarza się pracownikom mylić dwa pokrewne pojęcia, czyli zakres obowiązków i polecenie służbowe. Zakres obowiązków to ogólny zbiór zadań, które pracownik ma realizować w ramach swojej pracy, natomiast polecenie służbowe to konkretne zadanie wydane przez przełożonego w danym momencie.

Warto wiedzieć, że zakres obowiązków jest ustalany na początku współpracy i stanowi fundament umowy o pracę, a polecenie służbowe może być wydane w każdej chwili w ramach tej umowy, pod warunkiem że nie wykracza poza określony zakres pracy.

W skrócie, polecenie służbowe może dotyczyć działań wykraczających poza standardowy zakres obowiązków, ale nie może być sprzeczne z umową o pracę. Zanim podejmiesz się wykonywania zawodu, w którym mogą czekać Cię niechciane zadania, sprawdź dokładnie ofertę pracy, dopytaj na rozmowie rekrutacyjnej i przeczytaj zapisy w umowie.

W jakiej formie musi być wydane polecenie służbowe?

Polecenie służbowe nie wymaga szczególnej formy i może być zarówno ustne, jak i pisemne. O formie decyduje pracodawca, kierując się wygodą, sytuacją oraz charakterem zadania. Ustne polecenia są powszechne w codziennej pracy i dotyczą zazwyczaj bieżących zadań, takich jak zmiana priorytetów czy doraźne działania. Z kolei forma pisemna sprawdza się w sytuacjach bardziej skomplikowanych lub wymagających dokumentacji, na przykład podczas delegowania nowych obowiązków, które wiążą się z dodatkowymi odpowiedzialnościami. Działa też, kiedy głównym kanałem komunikacji jest mail lub służbowy komunikator.

Kiedy pracownik może odmówić wykonania polecenia służbowego?

Pracownik ma prawo odmówić wykonania polecenia służbowego w kilku przypadkach, gdy polecenie narusza określone zasady prawne, etyczne lub wykracza poza zakres jego obowiązków zawodowych. Wśród najważniejszych sytuacji, w których odmowa jest uzasadniona, można wyróżnić następujące przypadki.

Polecenia wykraczające poza strefę zawodową

Pracownik może odmówić wykonania polecenia, które nie ma związku z jego obowiązkami zawodowymi. Przykładem może być prośba pracodawcy o wykonanie prywatnych spraw, takich jak zrobienie zakupów czy odebranie dziecka z przedszkola. Takie zadania nie mają charakteru służbowego i nie mieszczą się w ramach standardowych obowiązków pracowniczych, dlatego pracownik ma prawo ich nie wykonać.

Niezgodność z obowiązkami zawodowymi

Polecenie służbowe musi być związane z pracą, którą pracownik ma do wykonania zgodnie z umową o pracę. Jeśli polecenie nie dotyczy zadań wynikających z opisanego stanowiska czy zakresu obowiązków, pracownik może odmówić jego wykonania. Dotyczy to sytuacji, w których pracodawca zleca zadanie spoza zakresu obowiązków lub wykraczające poza ustalone zasady pracy.

Nieprzestrzeganie przepisów prawa

Pracownik ma prawo odmówić wykonania polecenia, jeśli jest ono niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa, w tym z Kodeksem pracy, regulacjami BHP oraz innymi przepisami chroniącymi zdrowie i życie pracownika. Na przykład, jeśli pracodawca zleci pracę na wysokości bez wymaganych zabezpieczeń lub w warunkach stanowiących zagrożenie zdrowia, pracownik ma obowiązek odmówić wykonania takiego polecenia.

Naruszanie dóbr osobistych pracownika

Należy pamiętać, że pracownik może również odmówić wykonania polecenia, które narusza jego dobra osobiste, takie jak godność, prywatność czy prawa do równości i szacunku. Polecenia, które mają na celu poniżenie pracownika, dyskryminację lub inne formy nękania, są niezgodne z prawem i stanowią podstawę do odmowy ich wykonania. Zachowania takie mają charakter mobbingu i należy wówczas dochodzić swoich praw.

Zignorowanie polecenia służbowego zwykle niesie za sobą przykre rezultaty, dlatego przed podjęciem decyzji o odmowie warto skonsultować sytuację z przełożonym, działem HR lub, w razie wątpliwości, z prawnikiem, aby uniknąć nieporozumień lub niepotrzebnych konfliktów. Upewnij się, że wiesz dokładnie, kiedy pracownik może odmówić wykonania pracy zgodnie z prawem, a unikniesz przykrych następstw. Pamiętaj również, że możesz ponieść konsekwencje oskarżenia o mobbing, jeśli okażą się one niesłuszne.

Polecenie służbowe po godzinach pracy - czy to legalne?

Zgodnie z przepisami prawa pracy, pracodawca ma prawo zlecać pracę w godzinach nadliczbowych, a pracownik jest zobowiązany do jej wykonania, o ile takie polecenie jest zgodne z przepisami prawa oraz zapisami umowy o pracę. W ramach stosunku pracy, zatrudniony musi przestrzegać ustalonego harmonogramu pracy, jednak w wyjątkowych sytuacjach przełożony może wymagać, aby praca była wykonywana poza standardowymi godzinami.

Niemniej jednak, należy zwrócić uwagę, że pracodawca nie ma prawa nadużywać tego uprawnienia i powinien przestrzegać limitów dotyczących liczby godzin nadliczbowych, a także zapewnić odpowiednią rekompensatę za wykonaną pracę (w formie dodatkowego wynagrodzenia lub czasu wolnego).

Kiedy masz bezwzględny obowiązek wykonać polecenie służbowe?

Istnieją sytuacje, w których pracownik ma bezwzględny obowiązek wykonania polecenia służbowego, mimo że może mieć wątpliwości co do jego zasadności. Do takich sytuacji należą:

Polecenie dotyczące przestrzegania przepisów BHP i zasad bezpieczeństwa

Jeśli pracodawca wydaje polecenie związane z zapewnieniem bezpieczeństwa w pracy, np. wymagające stosowania środków ochrony osobistej lub przestrzegania procedur BHP, pracownik ma bezwzględny obowiązek ich wykonania. Przepisy prawa nakładają na pracownika obowiązek przestrzegania zasad bezpieczeństwa, a odmowa może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym zagrożenia zdrowia lub życia.

Polecenie dotyczące realizacji obowiązków zawodowych

Polecenie, które jest zgodne z umową o pracę i dotyczy obowiązków zawodowych pracownika, nawet jeśli jest dla niego dodatkowe lub nieco wykracza poza standardowe zadania, również musi zostać wykonane. Dotyczy to sytuacji, w których polecenie wynika z zakresu obowiązków określonych w umowie, a odmowa mogłaby być uznana za niewykonanie podstawowych obowiązków pracowniczych.

Polecenie wynikające z nadzwyczajnych okoliczności (np. kryzysowe, nadzwyczajne zadania)

W przypadku sytuacji nadzwyczajnych, takich jak kryzysy, awarie czy pilne zadania, pracownik ma obowiązek dostosować się do poleceń przełożonego, nawet jeśli są one nietypowe. Na przykład, polecenie dotyczące pracy w nadgodzinach lub podjęcia specjalnych działań w sytuacji kryzysowej może być uzasadnione i w takim przypadku odmowa byłaby niewłaściwa.

Polecenie dotyczące przestrzegania prawa

W sytuacjach, w których polecenie służbowe dotyczy przestrzegania obowiązujących przepisów prawa, w tym wykonywania obowiązków związanych z ochroną danych osobowych, przepisami podatkowymi czy innymi regulacjami, pracownik ma obowiązek je wykonać, nawet jeśli nie jest to w pełni zgodne z jego codziennymi obowiązkami. Odmowa wykonania takiego polecenia może prowadzić do naruszenia prawa i odpowiedzialności pracowniczej.

Polecenie związane z ochroną interesów firmy

W przypadku polecenia, które ma na celu ochronę interesów firmy, np. zapobieganie kradzieży, utracie poufnych informacji czy zabezpieczenie mienia, pracownik ma bezwzględny obowiązek jego wykonania. Takie polecenia, nawet jeśli są nietypowe, są niezbędne do ochrony prawidłowego funkcjonowania firmy.

W tych przypadkach, mimo wszelkich wątpliwości, pracownik nie ma podstaw do odmowy wykonania polecenia, ponieważ wykonywanie takich zadań jest w interesie zarówno pracodawcy, jak i samego pracownika, a także w zgodzie z przepisami prawa.

Konsekwencje odmowy wykonania polecenia służbowego - co Ci grozi?

Odmowa wykonania polecenia służbowego nie zawsze wiąże się z konsekwencjami, ale istnieją sytuacje, w których pracownik może zostać ukarany za niewykonanie swoich obowiązków. Ważne jest, aby odmowa była uzasadniona. W przeciwnym razie może prowadzić do poważnych konsekwencji. Oto, co Ci grozi w różnych przypadkach:

Odmowa zgodna z prawem

Jeśli odmowa wykonania polecenia jest uzasadniona, np. gdy polecenie jest niezgodne z prawem lub wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem życia lub zdrowia, pracownik nie ponosi konsekwencji. Zgodnie z art. 100 Kodeksu pracy, pracownik ma prawo odmówić wykonania takiego polecenia, jednak powinien poinformować o przyczynie odmowy swojego przełożonego.

Brak uzasadnienia dla odmowy

W sytuacji, gdy odmowa nie wynika z wyżej wymienionych powodów, a pracownik bez uzasadnienia odmawia wykonania polecenia służbowego, doszło do naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. W takim przypadku pracodawca ma prawo podjąć środki dyscyplinarne. Na początek mogą to być łagodniejsze konsekwencje. Typową karą porządkową będzie tu upomnienie lub nagana.

Notoryczna odmowa poleceń służbowych

Jeżeli pracownik notorycznie odmawia wykonania poleceń służbowych lub jego zachowanie stanowi poważne naruszenie obowiązków pracowniczych, pracodawca ma prawo podjąć bardziej drastyczne środki. W skrajnych przypadkach, gdy takie zachowanie wpływa na funkcjonowanie firmy lub łamie zasady współżycia społecznego w pracy, pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z winy pracownika. Taka decyzja może prowadzić do zwolnienia bez zachowania okresu wypowiedzenia.

Warto pamiętać, że każde odstępstwo od wykonania polecenia służbowego powinno być dobrze przemyślane. Bierz pod uwagę zarówno przepisy prawa, jak i specyfikę danego środowiska pracy. W przypadku wątpliwości, najlepiej skonsultować się z pracodawcą lub działem HR, aby uniknąć nieporozumień.