Jak rozpoznać mobbing w miejscu pracy i jakie kroki podjąć?

Mobbing, czyli długotrwałe i uporczywe nękanie pracownika w miejscu pracy, to problem, który wciąż jest zbyt często bagatelizowany. Jego skutki mogą być destrukcyjne zarówno dla ofiary, jak i dla całej organizacji, prowadząc do obniżenia efektywności, pogorszenia atmosfery w zespole, a nawet do poważnych problemów zdrowotnych u osób dotkniętych tym zjawiskiem. W tym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie jest mobbing, jakie są jego formy, oraz jakie kroki mogą podjąć osoby, które go doświadczają.

Definicja mobbingu

W Polsce mobbing jest definiowany w Kodeksie pracy, szczególnie w art. 94(3) § 2. Zgodnie z tą definicją mobbing to działania lub zachowania dotyczące pracownika, które polegają na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu. Takie działania wywołują u pracownika zaniżoną ocenę jego przydatności zawodowej oraz mają na celu jego poniżenie, ośmieszenie, izolowanie lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

Kluczowe cechy mobbingu

Główne cechy mobbingu w pracy to:

• Długotrwałość: Mobbing musi mieć charakter uporczywy; jednorazowe incydenty nie są klasyfikowane jako mobbing.

• Skierowanie przeciwko pracownikowi: Działania mogą być podejmowane przez przełożonych, współpracowników, a nawet większe grupy osób w miejscu pracy.

• Negatywne skutki: Mobbing prowadzi do obniżenia samooceny ofiary oraz może powodować poważne problemy zdrowotne, w tym psychiczne.

Mobbing pionowy

Mobbing pionowy to forma mobbingu, w której przełożony prześladuje swojego podwładnego. W tej sytuacji mobber, będący wyżej w hierarchii, stosuje różne działania służące poniżaniu lub zastraszaniu pracownika, co prowadzi do obniżenia jego oceny przydatności zawodowej oraz negatywnie wpływa na jego zdrowie psychiczne.

Mobbing poziomy

Mobbing poziomy, znany również jako mobbing horyzontalny, to forma mobbingu, w której sprawca i ofiara znajdują się na tym samym poziomie hierarchii w organizacji. W przeciwieństwie do mobbingu pionowego, gdzie przełożony nęka swojego podwładnego, mobbing poziomy występuje pomiędzy współpracownikami i może przyjąć formę grupową.

Formy mobbingu w miejscu pracy

Mobbing w pracy może przyjmować różne formy, które można klasyfikować na podstawie relacji między sprawcą a ofiarą. Oto główne rodzaje i przykłady mobbingu.

Przykłady mobbingu pionowego

Mobbing pionowy, czyli działania przełożonego skierowane przeciwko pracownikowi, może przybierać różne formy:

• Krytyka i poniżanie: Przełożony regularnie krytykuje pracownika w sposób nieproporcjonalny, publicznie go upokarza lub wyśmiewa jego osiągnięcia.

• Nadużywanie władzy: Kierownik wykorzystuje swoją pozycję do wywierania nieuzasadnionej presji na pracownika, zmuszając go do wykonywania nieetycznych lub nielegalnych działań.

• Izolowanie społecznie: Przełożony celowo wyklucza pracownika z ważnych spotkań, projektów lub wydarzeń firmowych, co prowadzi do jego izolacji w zespole.

• Nierealne oczekiwania: Pracownik otrzymuje zadania, które są niemożliwe do wykonania w określonym czasie, co prowadzi do nadmiernego stresu i frustracji.

• Ograniczanie możliwości rozwoju zawodowego: Kierownik blokuje awanse lub dostęp do szkoleń, co uniemożliwia pracownikowi rozwój kariery.

• Groźby i zastraszanie: Przełożony grozi pracownikowi utratą pracy lub innymi konsekwencjami za niewykonanie zadań w określony sposób.

• Publiczne upokorzenie: Przełożony wyśmiewa pracownika przed innymi członkami zespołu, co ma na celu ośmieszenie pracownika.

• Ciągłe przerywanie i ignorowanie: Przełożony regularnie przerywa wypowiedzi pracownika podczas spotkań lub ignoruje jego pomysły, co może prowadzić do poczucia bezsilności.

Przykłady mobbingu poziomego

Mobbing poziomy, czyli nękanie pracownika przez współpracownika, to najczęściej:

• Słowne ataki i obraźliwe uwagi: Współpracownicy mogą używać obraźliwych komentarzy, wyzwisk lub innych negatywnych słów w stosunku do kolegów z pracy, co ma na celu ich poniżenie.

• Rozprzestrzenianie plotek: Pracownicy mogą rozpowszechniać nieprawdziwe lub krzywdzące informacje na temat innych.

• Ignorowanie i izolacja: Celowe ignorowanie pracownika przez współpracowników lub wykluczanie go z grupowych aktywności, co skutkuje jego izolacją społeczną w miejscu pracy.

• Zabieranie zasobów lub projektów: Pracownicy mogą próbować odebrać innym ważne zadania lub projekty, aby zdyskredytować ich w oczach przełożonych i innych członków zespołu.

• Sabotaż zawodowy: Celowe utrudnianie pracy innym, na przykład poprzez sabotowanie projektów lub nieprzekazywanie istotnych informacji, co może prowadzić do niepowodzeń zawodowych ofiary.

• Ciągłe krytykowanie: Współpracownicy mogą regularnie krytykować czyjąś pracę w sposób nieproporcjonalny, co powoduje zaniżoną ocenę przydatności zawodowej ofiary.

• Utrudnianie komunikacji: Pracownicy mogą ograniczać możliwości wypowiadania się ofiary podczas spotkań lub przerywać jej wypowiedzi.

Przyczyny mobbingu

Właściwe zrozumienie przyczyn mobbingu jest kluczowe dla skutecznego przeciwdziałania temu zjawisku w miejscu pracy:

• niezdrowa kultura organizacyjna, atmosfera "wyścigu szczurów",

• zbyt sztywne struktury zarządzania,

• niedoprecyzowane obowiązki pracowników,

• chaos organizacyjny, zła organizacja pracy zespołu współpracowników,

• presja czasu i wydajności,

• wysokie bezrobocie, obawy przed utratą pracy,

• konflikty międzyludzkie, osobiste urazy wśród pracowników,

• cechy osobowości mobbera – zazdrość, chciwość, nieżyczliwość.

Aby przeciwdziałać mobbingowi, organizacje powinny dążyć do stworzenia zdrowej kultury pracy oraz wdrożyć jasne zasady dotyczące komunikacji i współpracy między pracownikami.

Skutki mobbingu dla pracowników i organizacji

Skutki mobbingu są poważne i mogą dotknąć zarówno ofiary, jak i organizacje, w których to zjawisko występuje. Oto kluczowe konsekwencje mobbingu dla pracowników i firm.

Skutki mobbingu dla pracowników

• Problemy zdrowotne: chroniczny stres może skutkować bólami głowy, problemami z sercem, nadciśnieniem oraz innymi schorzeniami somatycznymi. W skrajnych przypadkach może rozwinąć się ergofobia, czyli irracjonalny lęk przed pracą.

• Problemy psychiczne: ofiary mobbingu często doświadczają depresji, lęków, zaburzeń snu oraz stanów lękowych, co może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak PTSD (zespół stresu pourazowego).

• Obniżona samoocena: osoby mobbingowane często mają niską samoocenę i poczucie bezsilności, co wpływa na ich ogólne samopoczucie i jakość życia.

• Izolacja społeczna: mobbing prowadzi do izolacji ofiar od współpracowników, co może skutkować osłabieniem relacji interpersonalnych zarówno w pracy, jak i poza nią.

• Zaburzenia relacji osobistych: sytuacja w pracy często wpływa negatywnie na życie rodzinne i towarzyskie ofiar mobbingu, prowadząc do konfliktów i problemów osobistych.

Skutki mobbingu dla organizacji

• Niska produktywność: pracownicy doświadczający mobbingu często nie są w stanie pracować z pełną wydajnością, co wpływa na wyniki całej firmy.

• Absencja chorobowa: wysoki poziom stresu i problemy zdrowotne ofiary mobbingu mogą prowadzić do częstszych nieobecności w pracy.

• Zwiększona rotacja pracowników: zjawisko mobbingu może prowadzić do utraty cennych talentów, co wpływa na wyniki firmy i generuje dodatkowe koszty związane z szukaniem nowych pracowników.

• Zła atmosfera: mobbing tworzy w zespole atmosferę strachu, podejrzliwości i braku zaufania, co negatywnie wpływa na morale i efektywność.

• Koszty finansowe: pracodawcy ponoszą dodatkowe koszty związane z niższą wydajnością pracowników i ewentualnymi odszkodowaniami dla ofiar mobbingu.

• Negatywny wizerunek firmy: informacje o przypadkach mobbingu w firmie mogą wpłynąć na jej reputację wśród klientów i potencjalnych pracowników.

Prawne aspekty mobbingu w Polsce

W Polsce mobbing w pracy jest regulowany przez Kodeks pracy, który definiuje go jako uporczywe i długotrwałe nękanie pracownika, mające na celu poniżenie, ośmieszenie lub izolowanie go.

Pracodawcy są zobowiązani do przeciwdziałania mobbingowi poprzez:

• wprowadzenie wewnętrznych regulacji służących przeciwdziałaniu mobbingowi,

• powołanie komisji antymobbingowej, która ma za zadanie rozpatrywać skargi pracowników.

Jakie kroki może podjąć ofiara mobbingu?

Pracownicy mają prawo zgłaszać przypadki mobbingu do swojego pracodawcy. Pracodawca powinien niezwłocznie powołać komisję antymobbingową w celu zbadania sprawy.

Procedura skargowa powinna być określona w regulaminie pracy i uwzględniać specyfikę organizacji. Pracownicy mogą składać skargi bez względu na formę zatrudnienia (umowa o pracę, umowa zlecenia itp.)

Roszczenia ofiar mobbingu w pracy

Ofiary mobbingu mogą dochodzić swoich praw w ramach postępowania sądowego:

• Odszkodowanie: Pracownik może żądać od pracodawcy odszkodowania za straty poniesione wskutek mobbingu. Odszkodowanie ma na celu naprawienie szkody, która powstała w wyniku działań mobbera.

• Zadośćuczynienie: Pracownik ma prawo do zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku mobbingu, pod warunkiem udowodnienia, że doszło do rozstroju zdrowia na skutek tych działań.

Konsekwencje stosowania mobbingu w pracy

Jeżeli zostanie potwierdzone wystąpienie mobbingu, pracodawca może ponieść konsekwencje prawne, w tym obowiązek wypłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia. Roszczenia te są uzasadnione w sytuacji, gdy pracodawca nie podjął odpowiednich działań w celu zapobieżenia mobbingowi.

Sposoby przeciwdziałania mobbingowi

Pracodawcy mają obowiązek przeciwdziałać mobbingowi w miejscu pracy.

Polityka antymobbingowa

Każda firma powinna mieć jasno określoną politykę antymobbingową, która definiuje mobbing, jego konsekwencje oraz procedury postępowania w przypadku jego wystąpienia. Pracownicy muszą być zapoznani z tą polityką i zobowiązani do jej przestrzegania.

Firma powinna zachęcać pracowników do do dzielenia się swoimi obawami i doświadczeniami bez obawy przed represjami. Ważne jest stworzenie atmosfery zaufania, w której pracownicy czują się bezpiecznie zgłaszając problemy w pracy.

Dobre rezultaty przynosi także system wczesnego rozwiązywania konfliktów, zanim przerodzą się one w mobbing. Może to obejmować mediacje lub sesje z psychologiem.

Kultura organizacyjna

Pracodawca powinien promować wartości, takie jak szacunek, równość i współpraca w miejscu pracy. Regularne wydarzenia integracyjne to narzędzie, które pomaga w budowaniu pozytywnych relacji między pracownikami.

Zarówno pracownicy, jak i kadra zarządzająca powinni uczestniczyć w regularnych szkoleniach dotyczących mobbingu, aby zrozumieć, jak go rozpoznać i jak na niego reagować.

Kluczowe jest także zapewnienie dostępu do pomocy psychologicznej dla pracowników, którzy doświadczają mobbingu.

Monitoring sytuacji w firmie

Regularne badanie atmosfery w pracy oraz monitorowanie sygnałów wskazujących na potencjalne przypadki mobbingu to obowiązek każdego pracodawcy.

W przypadku potwierdzenia mobbingu należy stosować jasne sankcje wobec sprawców. Pracownicy muszą wiedzieć, że mobbing nie będzie tolerowany, a konsekwencje za takie zachowania będą surowe.

Często zadawane pytania

Czy obgadywanie to mobbing?

Obgadywanie w miejscu pracy może być uznawane za formę mobbingu, jeśli spełnia określone kryteria: długotrwałość, cel działania oraz efekt dla ofiary.

Co to jest staffing w pracy?

Staffing to zjawisko, które można określić jako odwrócony mobbing, w którym to przełożony staje się ofiarą nękania ze strony swoich podwładnych.

Jak reagować na mobbera?

Reagowanie na mobbing w pracy wymaga dokumentowania zdarzeń, informowania działu HR oraz szukania wsparcia wśród współpracowników i bliskich. Ważne jest, aby ustalić wyraźne granice z mobberem i, jeśli to konieczne, skorzystać z pomocy profesjonalnej lub zgłosić sprawę do instytucji zewnętrznych, np. do Państwowej Inspekcji Pracy.

Czy donosicielstwo to mobbing?

Donosicielstwo w pracy nie jest bezpośrednio tożsame z mobbingiem, ale może być jego formą, jeśli prowadzi do uporczywego nękania lub zastraszania pracownika.