Zatrudnienie skazanego – czy to się opłaca? Sprawdź, jak to zrobić

Polskie prawo przewiduje możliwość zatrudnienia osoby, która odbywa aktualnie karę więzienia. Umożliwienie skazanemu wykonywania pracy zarobkowej może być świetnym sposobem na zaktywizowanie zawodowe oraz wsparcie w powrocie na dobre tory. Pytanie jednak, kto będzie chciał dać pracę więźniowi i co będzie z tego miał. Sprawdzamy, jak wyglądają przepisy, korzyści oraz ograniczenia w takim wypadku.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jakie są korzyści z zatrudnienia osoby skazanej?

• Jakie przepisy regulują zatrudnienie skazanych w Polsce?

• Jakie formy zatrudnienia są dostępne dla osób skazanych?

• Czy pracodawcy mogą liczyć na wsparcie finansowe przy zatrudnianiu skazanych?

• Jak wygląda procedura zatrudnienia skazanego przebywającego w zakładzie karnym?

• Co przysługuje skazanemu pracownikowi (wynagrodzenie, urlop itd.)?

• Jakie obowiązki ma pracodawca zatrudniający skazanego?

• Jakie są potencjalne ryzyka i wyzwania związane z zatrudnianiem skazanych?

• Czy istnieją programy resocjalizacyjne wspierające powrót skazanych na rynek pracy?

• Czy skazani mogą pracować na umowie o pracę, umowie zlecenie lub samozatrudnieniu?

Zatrudnianie osób pozbawionych wolności – czy to możliwe?

Zarówno osoby, które odbyły już karę, jak i te, które wciąż przebywają w zakładzie karnym, mogą zostać zatrudnione. Kodeks pracy nie wprowadza w tym zakresie żadnych ograniczeń. Co więcej, zatrudnienie skazanego może mieć istotne znaczenie społeczne. Wspiera resocjalizację, uczy odpowiedzialności, pozwala zdobywać doświadczenie zawodowe, a często także umożliwia spłatę zobowiązań wobec ofiar czy alimentów.

Jednak, aby możliwe było legalne zatrudnienie osoby skazanej, należy spełnić kilka warunków. Najważniejszym z nich jest brak sądowego zakazu wykonywania danego zawodu. Może on zostać orzeczony w sytuacji, gdy przestępstwo miało związek z wykonywaną pracą, a jej kontynuacja mogłaby zagrażać dobru publicznemu (np. zakaz pracy z dziećmi, zakaz prowadzenia pojazdów).

Informację o ewentualnym zakazie można uzyskać:

• bezpośrednio od osoby skazanej,

• za pośrednictwem zakładu karnego (jeśli kara jest odbywana),

• lub z Krajowego Rejestru Karnego – osobiście albo elektronicznie.

Zatrudnienie osadzonego wymaga także porozumienia z administracją więzienia. Dotyczy to zarówno formy pracy (np. odpłatnej lub nieodpłatnej), jak i warunków jej wykonywania (np. w zakładzie karnym lub poza nim, pod dozorem).

W odpowiednich warunkach, przy braku prawnych przeciwwskazań i odpowiednim podejściu obu stron, zatrudnienie osoby skazanej może przynieść korzyści zarówno jej samej, jak i pracodawcy. Jednak wymaga to znajomości procedur i procesów z tym związanych.

Jakie są korzyści z zatrudnienia osoby skazanej?

Dlaczego warto dać szansę osobom skazanym na rynku pracy? Bez wątpienia ma wymiar to społeczny, ponieważ wspiera proces resocjalizacji i daje realną szansę na powrót do normalnego życia po odbyciu kary. Dla wielu przedsiębiorców to sposób na połączenie działalności gospodarczej z działaniem na rzecz dobra wspólnego. Jednak to nie wszystko. Pracodawcy mogą też liczyć na konkretne, wymierne korzyści.

Niektóre z nich to:

• Dofinansowanie miejsc pracy – Pracodawcy mogą otrzymać wsparcie finansowe z Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych, zarówno na tworzenie nowych stanowisk, jak i utrzymanie już istniejących.

• Refundacja części wynagrodzenia – Możliwy jest zwrot 35% wypłaconych pensji w formie ryczałtu, co częściowo rekompensuje zwiększone koszty zatrudnienia.

• Mniej formalności kadrowych – Administracja zakładu karnego przejmuje na siebie obowiązki związane z prowadzeniem dokumentacji pracowniczej, co odciąża pracodawcę.

• Zwolnienie z części obowiązków – Pracodawca nie opłaca składki zdrowotnej za skazanego (ZUS), a ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne.

• Elastyczne rozliczanie czasu pracy – Wynagrodzenie obliczane jest na podstawie faktycznie przepracowanych godzin, bez względu na przyczynę ewentualnych nieobecności.

Choć na pierwszy rzut oka zatrudnienie osoby skazanej może wydawać się obarczone ryzykiem, wielu pracodawców zauważa, że tacy pracownicy są wyjątkowo zmotywowani. Często zależy im, by udowodnić, że potrafią wykorzystać daną im szansę i zasługują na zaufanie.

Jakie przepisy regulują zatrudnienie skazanych w Polsce?

Osoba odbywająca karę więzienia ma prawnie zapewnioną możliwość podjęcia zatrudnienia. Wiąże się to jednak z określonymi regulacjami prawnymi, które warto znać przed podjęciem współpracy z zakładem karnym. Prawo przewiduje szczególne zasady, które mają na celu zarówno ochronę skazanego, jak i zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przejrzystości warunków. Poniżej trzy najważniejsze akty prawne, z którymi powinien zapoznać się każdy pracodawca zainteresowany zatrudnieniem osób odbywających karę:

1. Kodeks karny wykonawczy (art. 121–122a)

To podstawowy dokument regulujący zatrudnianie osób pozbawionych wolności. W przepisach Kodeksu Karnego Wykonawczego przeczytamy, że:

• skazanemu należy w miarę możliwości zapewnić możliwość pracy,

• może on pracować na podstawie różnych umów cywilnoprawnych lub być zatrudniony na podstawie skierowania do pracy,

• zatrudnienie zawsze wymaga zgody dyrektora zakładu karnego i musi uwzględniać bezpieczeństwo jednostki,

• skazani mogą być zwolnieni z pracy np. z powodów zdrowotnych lub edukacyjnych,

• w przypadku pracy na podstawie skierowania nie obowiązują wszystkie przepisy prawa pracy (wyjątkiem są zasady BHP i czas pracy),

• pierwszeństwo w zatrudnieniu mają osoby w trudnej sytuacji rodzinnej i materialnej oraz mające obowiązki alimentacyjne.

2. Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności

Reguluje organizację zatrudniania skazanych, tryb kierowania do pracy, formy zatrudnienia i zasady finansowania tych działań. To z niej wynikają chociażby uprawnienia pracodawców do uzyskania dofinansowania oraz zwrotów części kosztów wynagrodzeń. Określa także rolę Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych i Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy.

3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych

Doprecyzowuje kwestie praktyczne, czyli np. sposób zawierania porozumień między zakładem karnym a podmiotem zatrudniającym, warunki pracy i wynagradzania skazanych, a także zasady nadzoru nad realizacją tych porozumień.

Polskie prawo szczegółowo reguluje kwestie związane z zatrudnianiem osób skazanych, dbając zarówno o ich szansę na resocjalizację, jak i o bezpieczeństwo pracodawców. Dzięki temu przedsiębiorca może działać zgodnie z przepisami, mając jednocześnie pewność, że system wspiera ten proces – organizacyjnie, formalnie i finansowo.

Jakie formy zatrudnienia są dostępne dla osób skazanych?

Zatrudnienie skazanych może przybierać różne formy, zależnie od tego, czy osadzony przebywa w zakładzie karnym, czy odbywa karę w warunkach wolnościowych, a także od decyzji dyrektora więzienia. Warto znać dostępne opcje, szczególnie jeśli rozważasz współpracę z zakładem karnym lub chcesz dać komuś drugą szansę po zakończeniu odbywania kary.

Dostępne formy zatrudnienia skazanych:

• Zatrudnienie w ramach skierowania do pracy – Najczęstsza forma zatrudnienia osób osadzonych w zakładach karnych. Nie obowiązuje tu pełne prawo pracy, ale zapewnia minimalne standardy dotyczące czasu pracy i BHP.

• Zatrudnienie odpłatne na podstawie umowy – Skazany może pracować na umowę o pracę, zlecenie, dzieło, a także umowę o pracę nakładczą, jeśli wyrazi zgodę na zatrudnienie dyrektor zakładu karnego.

• Zatrudnienie nieodpłatne (resocjalizacyjne) – Praca wykonywana bez wynagrodzenia, najczęściej na rzecz jednostek samorządowych, instytucji charytatywnych lub w ramach porozumień z organizacjami pozarządowymi.

• Praca wewnątrz zakładu karnego – Wykonywana w warsztatach więziennych, kuchni, pralni czy magazynach. Często organizowana w ramach spółek przywięziennych.

• Zatrudnienie na zewnątrz zakładu karnego – Możliwe, jeśli skazany spełnia określone warunki bezpieczeństwa. Taka praca może odbywać się np. w firmach prywatnych lub samorządowych, ale za zgodą i pod nadzorem administracji więziennej.

• Zatrudnienie po opuszczeniu zakładu karnego – Po zakończeniu kary skazany może podjąć legalną pracę w każdej formie dostępnej na rynku, o ile nie ma sądowego zakazu wykonywania danego zawodu.

Warto wiedzieć, że system przewiduje dużą elastyczność w formach zatrudnienia, co pozwala dopasować je zarówno do możliwości organizacyjnych pracodawcy, jak i do potrzeb skazanego. Dobrze przemyślana współpraca może przynieść realne korzyści obu stronom, od wsparcia resocjalizacji po budowanie odpowiedzialnego i zaangażowanego zespołu.

Czy pracodawcy mogą liczyć na wsparcie finansowe przy zatrudnianiu skazanych?

Nietrudno wyobrazić sobie przedsiębiorców, którzy rozważają zatrudnienie osoby skazanej nie tylko ze względu na chęć pomocy w resocjalizacji, ale również z powodu potencjalnych korzyści. W polskim systemie prawnym przewidziano szereg form wsparcia dla pracodawców, którzy decydują się na współpracę z osobami odbywającymi karę pozbawienia wolności. Wsparcie to ma zachęcać do tworzenia miejsc pracy dla skazanych oraz ułatwiać proces ich reintegracji zawodowej.

Formy wsparcia finansowego dla pracodawców:

• Refundacja wynagrodzenia – Pracodawcy mogą uzyskać zwrot części wypłaconego wynagrodzenia. Zwykle jest to 35% wynagrodzenia brutto w formie ryczałtu, z tytułu zwiększonych kosztów zatrudnienia skazanych.

• Dofinansowanie miejsc pracy – Z Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy można otrzymać środki na utworzenie nowych miejsc pracy dla osób pozbawionych wolności lub na ochronę już istniejących stanowisk.

• Zwolnienie z niektórych obowiązków pracowniczych – Pracodawca nie musi opłacać składki zdrowotnej, a ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Dodatkowo formalności związane z dokumentacją pracowniczą często przejmuje administracja zakładu karnego.

• Ulgi podatkowe lub zwolnienia – Choć nie są powszechne, niektóre formy wsparcia (szczególnie w kontekście przywięziennych zakładów pracy) mogą wiązać się z ulgami podatkowymi lub korzystniejszymi warunkami najmu powierzchni produkcyjnych w obrębie zakładów karnych.

Z punktu widzenia przedsiębiorcy zatrudnienie skazanego może więc przynieść nie tylko satysfakcję z realizacji celów społecznych, ale też realne oszczędności. Warto przy tym pamiętać, że wiele procedur, np. rozliczenia czy prowadzenie dokumentacji, są uproszczone lub przejmowane przez administrację więzienną, co dodatkowo ułatwia organizację współpracy.

Jak wygląda procedura zatrudnienia skazanego przebywającego w zakładzie karnym?

Skazany może pracować, o ile nie koliduje to z jego wyrokiem ani z zasadami bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej. Trzeba więc pamiętać, że zatrudnienie osoby osadzonej w zakładzie karnym różni się od zwykłego procesu rekrutacyjnego. Wymaga to ścisłej współpracy między pracodawcą a administracją więzienną. Cała procedura opiera się na uzyskaniu zgody dyrektora zakładu karnego oraz zawarciu odpowiedniego porozumienia.

Jak krok po kroku wygląda procedura zatrudnienia osoby skazanej?

• Deklaracja pracodawcy – Przedsiębiorca wyraża chęć zatrudnienia konkretnego skazanego i przekazuje mu potwierdzenie zamiaru zawarcia umowy (np. o pracę, zlecenia, dzieło, nakładczą).

• Wniosek skazanego do dyrektora zakładu karnego – Osadzony składa wniosek o wyrażenie zgody na zatrudnienie, załączając potwierdzenie zamiaru zatrudnienia od pracodawcy.

• Określenie warunków przez dyrektora – Dyrektor zakładu karnego określa pisemnie warunki zatrudnienia, uwzględniając bezpieczeństwo, porządek oraz przebieg odbywania kary.

• Akceptacja warunków – Skazany oraz pracodawca muszą zaakceptować ustalone warunki. To otwiera drogę do zawarcia formalnego porozumienia.

• Zawarcie porozumienia – Dyrektor zakładu karnego zawiera z pracodawcą porozumienie dotyczące zatrudnienia skazanego. Obowiązuje ono wyłącznie w czasie pobytu skazanego w danym zakładzie karnym.

Obowiązki pracodawcy po zatrudnieniu skazanego:

• przekazanie do zakładu karnego obowiązujących w firmie przepisów dotyczących czasu pracy i wynagrodzeń,

• niezwłoczne przesłanie potwierdzenia zatrudnienia (zawierającego dane personalne, stanowisko i wysokość stawki wynagrodzenia),

• bieżące informowanie zakładu karnego o ewentualnych negatywnych zachowaniach skazanego.

Zgoda na zatrudnienie może zostać w każdej chwili cofnięta, np. z przyczyn związanych z funkcjonowaniem zakładu karnego i bezpieczeństwem. Oprócz tego może się to również wydarzyć w przypadku naruszenia warunków porozumienia przez pracodawcę lub skazanego. Dlatego przed rozpoczęciem współpracy warto dokładnie zapoznać się z obowiązkami i mieć świadomość, że współpraca z zakładem karnym wymaga elastyczności oraz dobrej komunikacji z jego administracją.

Jakie prawa przysługują skazanemu pracownikowi?

Bycie osobą odbywającą karę pozbawienia wolności nie oznacza zawieszenia podstawowych praw pracowniczych. Choć niektóre zasady różnią się w zależności od podstawy zatrudnienia (np. skierowanie do pracy vs. umowa cywilnoprawna), skazani wykonujący pracę w zakładach karnych wciąż podlegają ochronie prawnej. Przepisy przewidują konkretne uprawnienia, które mają zagwarantować uczciwe i bezpieczne warunki pracy.

Do podstawowych praw skazanych pracowników należą:

• Prawo do wynagrodzenia – Skazani zatrudnieni odpłatnie otrzymują wynagrodzenie za wykonaną pracę. Wysokość pensji może być obniżona, ale nie może być niższa niż 50% minimalnego wynagrodzenia zasadniczego (dla skazanych zatrudnionych na podstawie skierowania).

• Prawo do urlopu – Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę mają prawo do urlopu wypoczynkowego, zgodnie z Kodeksem pracy.

• Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – Skazanym należy zapewnić środowisko pracy zgodne z przepisami BHP. Przed rozpoczęciem pracy przechodzą oni odpowiednie szkolenia.

• Prawo do zwolnienia z pracy na czas nauki lub z ważnych powodów – Dyrektor zakładu karnego może zwolnić skazanego z obowiązku świadczenia pracy np. w celu kontynuowania edukacji.

• Prawo do informacji o zasadach pracy i wynagradzania – Przed rozpoczęciem pracy skazany musi zostać poinformowany o przysługujących mu prawach i obowiązkach.

Mimo że praca skazanych odbywa się w szczególnych warunkach, system prawny dba o to, by ich zatrudnienie nie miało charakteru przymusowego i odbywało się z poszanowaniem godności oraz podstawowych standardów zatrudnienia. Dla pracodawcy oznacza to konieczność traktowania skazanego zgodnie z obowiązującymi przepisami i poszanowaniem jego uprawnień.

Jakie obowiązki ma pracodawca zatrudniający skazanego?

Warto pamiętać, że zatrudnienie osoby skazanej na pozbawienie wolności wiąże się z dodatkowymi formalnościami i obowiązkami po stronie pracodawcy. Współpraca z zakładem karnym nie ogranicza się wyłącznie do podpisania umowy. Wymaga też regularnej komunikacji z administracją więzienną i przestrzegania ustalonych zasad. Niedopełnienie tych obowiązków może skutkować cofnięciem zgody na zatrudnienie skazanego.

Pracodawca zatrudniający osobę odbywającą karę ma obowiązek:

• Dostarczyć do zakładu karnego obowiązujące przepisy dotyczące zatrudnienia w swojej firmie. W szczególności w zakresie czasu pracy i wynagrodzenia – oraz informować o wszelkich ich zmianach.

• Niezwłocznie przesłać potwierdzenie zatrudnienia, zawierające dane osobowe skazanego (imię, nazwisko, imię ojca), stanowisko oraz ustaloną stawkę wynagrodzenia.

• Informować zakład karny o negatywnych zachowaniach skazanego w miejscu pracy.

• Przekazywać wynagrodzenie bezpośrednio na konto skazanego w zakładzie karnym, zgodnie z ustaleniami umowy lub porozumienia, wraz z listą płac.

• Przestrzegać warunków zatrudnienia ustalonych z dyrektorem zakładu karnego, który wyraził zgodę na zatrudnienie i nadzoruje jego przebieg.

• Uwzględniać ograniczenia wynikające z odbywania kary, np. okresowe nieobecności, bez wyciągania wobec skazanego konsekwencji służbowych.

• Stosować przepisy Kodeksu pracy w przypadku umowy o pracę (z uwzględnieniem wyjątków wynikających z przepisów prawa karnego wykonawczego).

Pracodawcy decydujący się na zatrudnienie osób pozbawionych wolności powinni mieć świadomość dodatkowej odpowiedzialności administracyjnej i organizacyjnej. Właściwa współpraca z zakładem karnym oraz przestrzeganie ustaleń to podstawa sprawnego i legalnego zatrudnienia.

Jakie są potencjalne ryzyka i wyzwania związane z zatrudnianiem skazanych?

Wielu przedsiębiorców ma obawy, że zatrudnianie osoby skazanej może wiązać się z pewnymi wyzwaniami organizacyjnymi i wizerunkowymi. Pracodawca powinien liczyć się z koniecznością dostosowania warunków pracy do ograniczeń wynikających z odbywania kary, np. z ograniczoną dyspozycyjnością pracownika, obowiązkiem raportowania do zakładu karnego czy dodatkowymi formalnościami administracyjnymi. W niektórych branżach mogą pojawić się także obawy ze strony klientów lub zespołu. Jednak wiele z tych trudności można skutecznie zminimalizować dzięki dobrej organizacji, jasnym zasadom współpracy i otwartemu podejściu do procesu resocjalizacji. Praktyka pokazuje, że skazani często wykazują się dużym zaangażowaniem i lojalnością wobec pracodawców, którzy dali im szansę, co z czasem może przeważyć nad początkowymi wątpliwościami.

Czy istnieją programy resocjalizacyjne wspierające powrót skazanych na rynek pracy?

W polskich zakładach karnych funkcjonują różnorodne programy resocjalizacyjne, które mają pomóc osadzonym w skutecznym powrocie do życia społecznego i zawodowego. Obejmują one szkolenia zawodowe (np. fryzjerskie, elektryczne, hotelarskie), programy edukacyjne (od kursów językowych po studia wyższe), a także wsparcie psychologiczne, zarówno indywidualne, jak i grupowe. Celem tych działań jest nie tylko nabycie kompetencji przydatnych na rynku pracy, ale także przepracowanie problemów, które przyczyniły się do popełnienia przestępstwa. Po opuszczeniu zakładu karnego byli więźniowie mogą kontynuować resocjalizację poprzez poradnictwo zawodowe i społeczne, pomagające m.in. w znalezieniu pracy, mieszkania czy odbudowie relacji społecznych.

Czy skazani mogą pracować na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub samozatrudnienia?

Skazani mogą podejmować pracę zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i umowy zlecenia czy umowy o dzieło. Nie ma formalnych ograniczeń co do rodzaju umowy, o ile pozwala na to charakter wykonywanej kary i przepisy wykonawcze. Praca może odbywać się zarówno na rzecz zewnętrznego pracodawcy, jak i w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez zakład karny. Nie jest natomiast możliwe, by osoba przebywająca w zakładzie karnym założyła własną działalność gospodarczą i pracowała w formie samozatrudnienia. Na przeszkodzie stoją tutaj ograniczenia związane z izolacją.

Zatrudnienie skazanego – najważniejsze informacje

Zaangażowanie do pracy osób skazanych w Polsce jest możliwe i regulowane przez konkretne przepisy prawa. Może obejmować zarówno osoby już zwolnione z zakładu karnego, jak i te, które nadal odbywają karę. Warunkiem jest brak sądowego zakazu zajmowania określonego stanowiska pracy oraz zgoda dyrektora zakładu karnego. Praca skazanego może odbywać się zarówno wewnątrz więzienia, jak i na zewnątrz, a zatrudnienie może przyjmować różne formy – od skierowania do pracy po umowy cywilnoprawne, w tym również umowy o pracę nakładczą.

Najważniejsze informacje

• Skazani mogą być zatrudniani pod warunkiem, że nie mają sądowego zakazu wykonywania zawodu.

• Informacje o zakazie można uzyskać z Krajowego Rejestru Karnego lub przez zakład karny.

• W miarę możliwości skazanym należy zapewnić możliwość świadczenia pracy – wynika to z przepisów Kodeksu karnego wykonawczego.

• Zatrudnienie wymaga zgody administracji więziennej i musi uwzględniać warunki bezpieczeństwa.

• Możliwe formy zatrudnienia to: skierowanie do pracy, umowa o pracę, zlecenie, dzieło, umowa o pracę nakładczą, a także praca nieodpłatna.

• Pracodawcy mogą liczyć na dofinansowania z Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych, refundacje wynagrodzeń i uproszczone formalności kadrowe.

• Zatrudnianie skazanych wspiera resocjalizację, a skazani często wykazują wysoką motywację i chęć do pracy.

Dobrze zaplanowane zatrudnienie osoby pozbawionej wolności może przynieść wymierne korzyści społeczne i finansowe. Polski system prawny umożliwia elastyczne formy zatrudnienia, takie jak umowa o pracę nakładczą, i zachęca do tworzenia miejsc pracy m.in. poprzez refundacje i zwolnienia z niektórych obowiązków. Dla przedsiębiorcy to szansa na wsparcie reintegracji zawodowej, uzupełnienie braków kadrowych oraz działanie na rzecz dobra wspólnego.