Jakie są normy hałasu w pracy? Co się dzieje, gdy zostaną przekroczone? Poradnik dla pracodawców i pracowników

Hałas w pracy to nie tylko irytujące tło dla codziennych obowiązków – to realne zagrożenie dla zdrowia, koncentracji i wydajności każdego pracownika. Czy wiesz, że już przy poziomie 85 dB przez 8 godzin dziennie Twój słuch jest narażony na uszkodzenia, a przekroczenie tej granicy zobowiązuje pracodawcę do natychmiastowych działań ochronnych? W artykule wyjaśniamy, jakie normy hałasu obowiązują w polskich przepisach, co się dzieje, gdy zostaną przekroczone, a także jakie obowiązki mają pracodawcy i jakie prawa przysługują pracownikom narażonym na nadmierny hałas w miejscu pracy.

Normy hałasu w pracy – to warto wiedzieć!

✅ Hałas to niepożądane drgania rozchodzące się w powietrzu, które mogą szkodzić zdrowiu, w tym przede wszystkim narządowi słuchu.

✅ Główne źródła hałasu w środowisku pracy: maszyny, narzędzia, transport, wentylacja, rozmowy, hałas z zewnątrz.

✅ Dopuszczalny poziom hałasu w miejscu pracy w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy to 85 dB. Dla kobiet w ciąży to maksymalnie 65 dB – bez wyjątków.

✅ Przekroczenie dopuszczalnych norm hałasu wymaga podjęcia natychmiastowych kroków przez pracodawcę, w tym m.in. ograniczanie czasu pracy w hałasie, oznakowanie i ograniczenie dostępu do stref hałasu czy zapewnienie pracownikom środków ochrony słuchu.

Hałas w miejscu pracy

Hałas w miejscu pracy to wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe dźwięki, które negatywnie oddziałują na ludzki organizm, w szczególności na narząd słuchu. W praktyce hałas w pracy najczęściej jest generowany przez maszyny, urządzenia, transport wewnątrzzakładowy czy inne źródła typowe dla środowiska pracy.

Hałas można podzielić ze względu na częstotliwość na trzy główne rodzaje:

• hałas infradźwiękowy (poniżej 20 Hz), niesłyszalny, ale odczuwalny jako wibracje,

• hałas słyszalny (20–20 000 Hz), odbierany przez ludzki słuch,

• hałas ultradźwiękowy (powyżej 20 000 Hz), niesłyszalny, lecz mogący wpływać na organizm.

Nadmierny hałas, podobnie jak skrajna temperatura, jest uznawany za czynnik szkodliwy w miejscu pracy. Nadmierny hałas w pracy to coś znacznie więcej niż tylko dyskomfort – może prowadzić do trwałych uszkodzeń słuchu oraz innych negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak obniżenie wydolności psychicznej, zaburzenia koncentracji, a nawet zwiększone ryzyko wypadków z powodu maskowania sygnałów ostrzegawczych. Dlatego tak istotne jest monitorowanie poziomu hałasu i stosowanie odpowiednich środków ochronnych w środowisku pracy.

Co oznaczają limity hałasu?

Limity hałasu w miejscu pracy to ściśle określone wartości natężenia dźwięku, których nie wolno przekraczać, aby chronić zdrowie pracowników. Najważniejszy z nich to poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, który nie może przekroczyć 85 dB – jest to tzw. wartość NDN (Najwyższe Dopuszczalne Natężenie). Oprócz tego ustalono maksymalny poziom dźwięku A na 115 dB oraz szczytowy poziom dźwięku C na 135 dB – te wartości służą do oceny natężenia hałasów nagłych i krótkotrwałych, np. uderzeń, wybuchów, wystrzałów.

Mierzenie wszystkich tych parametrów równocześnie pozwala na pełną ocenę ryzyka związanego z hałasem, zwłaszcza w środowiskach, gdzie występują głośne, krótkotrwałe dźwięki o dużej energii.

Co może generować hałas w zakładzie pracy?

Hałas w zakładzie pracy może pochodzić z bardzo różnych źródeł, które często występują równocześnie i wzajemnie się nakładają. Do najczęstszych źródeł hałasu w pracy należą:

• Maszyny i urządzenia przemysłowe, takie jak prasy, piły tarczowe, frezarki, obrabiarki skrawające, automaty CNC.

• Narzędzia ręczne, zwłaszcza pneumatyczne (młotki, przecinaki, nitownice, szlifierki).

• Silniki spalinowe i sprężarki, często wykorzystywane w produkcji i transporcie wewnątrzzakładowym.

• Wentylatory, dmuchawy, układy wentylacji i klimatyzacji.

• Transport wewnątrzzakładowy, w tym przenośniki, suwnice, wózki widłowe, które mogą być źródłem hałasu zarówno mechanicznego, jak i silnikowego.

• Procesy technologiczne i produkcyjne, takie jak przecinanie, kruszenie, oczyszczanie, które generują specyficzne dźwięki i wibracje.

• Hałas generowany przez ludzi – głośne rozmowy, krzyki czy praca zespołowa, które również wpływają na poziom hałasu w środowisku pracy.

• Hałas zewnętrzny dochodzący z otoczenia zakładu, np. z ulicy, sąsiednich obiektów przemysłowych czy maszyn budowlanych pracujących w pobliżu.

Wszystkie te źródła mogą występować zarówno w pomieszczeniach zamkniętych, gdzie fale dźwiękowe odbijają się od ścian i podłogi, nasilając efekt hałasu, jak i na otwartej przestrzeni, gdzie poziom dźwięku maleje wraz z odległością od źródła. Znajomość i kontrola tych źródeł są kluczowe dla skutecznej ochrony pracowników przed negatywnymi skutkami hałasu.

Jak długotrwała ekspozycja na hałas wpływa na pracowników?

Długotrwała ekspozycja na hałas w miejscu pracy ma poważne konsekwencje dla zdrowia i samopoczucia pracowników. Przede wszystkim może prowadzić do uszkodzenia słuchu, objawiającego się ubytkiem zdolności odbioru dźwięków, szumami usznymi oraz trudnościami w rozumieniu mowy. W skrajnych przypadkach praca w hałaśliwym środowisku może prowadzić do trwałego ubytku słuchu.

Poza uszkodzeniami narządu słuchu hałas wpływa także na zdrowie fizyczne – może powodować choroby układu krążenia, takie jak nadciśnienie, arytmia czy zwiększone ryzyko zawału serca. Długotrwałe narażenie na hałas podnosi poziom stresu, co przekłada się na zaburzenia hormonalne, osłabienie odporności organizmu oraz problemy ze snem.

Hałas może negatywnie wpływać również na funkcje psychiczne – utrudnia koncentrację, pamięć i komunikację między pracownikami. To z kolei zwiększa ryzyko błędów i wypadków przy pracy. Pracownicy narażeni na hałas częściej doświadczają drażliwości, zmęczenia, a nawet wypalenia zawodowego.

Jak mierzy się poziom hałasu w pracy?

Poziom hałasu w pracy mierzy się za pomocą specjalistycznych urządzeń, takich jak dozymetry akustyczne lub całkujące mierniki poziomu dźwięku. Pomiar może być przeprowadzany dwiema metodami:

• Metoda bezpośrednia – polega na ciągłym pomiarze hałasu przez cały czas narażenia pracownika, zwykle przez całą zmianę roboczą. Wynik odczytuje się bezpośrednio z miernika lub dozymetru, co pozwala na dokładną ocenę ekspozycji na hałas w rzeczywistych warunkach pracy.

• Metoda pośrednia – wykonuje się krótkotrwałe pomiary hałasu, które następnie są przeliczane na wartości odpowiadające całodniowej ekspozycji. Ta metoda jest szybsza, ale wymaga dodatkowych obliczeń i może być mniej precyzyjna przy hałasie zmiennym.

Przy pomiarach uwzględnia się różne parametry akustyczne, takie jak poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, maksymalny poziom dźwięku A oraz szczytowy poziom dźwięku C. Pomiarom towarzyszy analiza środowiska pracy, identyfikacja źródeł hałasu oraz charakterystyka wykonywanych czynności, co pozwala dobrać odpowiednią strategię pomiarową.

Pomiary hałasu w zakładach pracy mogą być wykonywane przez różne podmioty posiadające odpowiedni sprzęt i wiedzę, w tym Państwowy Instytut Zdrowia, regionalne instytuty zdrowia, służby BHP zatrudnione u pracodawcy, a także akredytowane laboratoria i firmy prywatne specjalizujące się w pomiarach akustycznych.

Pomiary hałasu w miejscu pracy należy wykonywać zgodnie z przepisami, a ich częstotliwość zależy od wyników poprzednich pomiarów, np. co najmniej raz w roku, jeśli podczas ostatnich pomiarów stwierdzono, że hałas przekraczał 0,5 wartości Najwyższego Dopuszczalnego Natężenia (NDN).

Jakie przepisy regulują normy hałasu w pracy?

Normy hałasu w miejscu pracy w Polsce są regulowane przede wszystkim przez Kodeks pracy (art. 227), przepisy BHP (bezpieczeństwo i higiena pracy) oraz szczegółowe rozporządzenia, w tym Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Polskę obowiązuje również unijna dyrektywa 2003/10/WE dotycząca ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z hałasem w miejscu pracy.

Jaki jest dopuszczalny poziom hałasu w pracy?

Najwyższe dopuszczalne wartości hałasu odniesione zarówno do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy, jak i do tygodnia pracy, wynoszą 85 dB. Maksymalny poziom dźwięku A nie może przekraczać 115 dB, a szczytowy poziom dźwięku C nie może przekraczać 135 dB. Dla kobiet w ciąży obowiązuje bardziej rygorystyczny limit – 65 dB, którego nie wolno przekraczać nawet przy stosowaniu ochrony słuchu.

Ponadto przepisy uwzględniają różne limity czasu ekspozycji na hałas o wyższych poziomach, np. praca w hałasie 95–100 dB może trwać od 40 do 100 minut dziennie, a przy hałasie do 110 dB – maksymalnie 10 minut dziennie.

Pracodawca ma obowiązek prowadzić pomiary hałasu, rejestrować ich wyniki oraz wprowadzać środki ochrony, gdy poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy. W praktyce oznacza to konieczność stosowania środków ochrony słuchu przez pracowników, eliminowania lub tłumienia źródeł hałasu, a także wyznaczania i oznakowania stref zagrożenia hałasem.

Praca w hałasie ciągłym przekraczającym 87 dB i/lub gdy szczytowy poziom dźwięku C przekracza 140 dB jest prawnie zabroniona, nawet przy stosowaniu ochrony słuchu. Pracodawca ma więc obowiązek podejmować wszelkie możliwe działania, aby poziom hałasu nie przekraczał dopuszczalnych wartości.

Działania ochronne w przypadku hałasu w środowisku pracy

Działania ochronne w przypadku ciągłego hałasu w środowisku pracy obejmują zarówno środki techniczne, organizacyjne, jak i indywidualne, które mają na celu ograniczenie narażenia pracowników na szkodliwe natężenie dźwięku.

Środki ochrony zbiorowej (techniczne):

• Stosowanie obudów dźwiękochłonno-izolacyjnych, kabin dźwiękoizolacyjnych oraz tłumików akustycznych, które ograniczają emisję hałasu u źródła.

• Montaż ekranów dźwiękochłonnych w miejscach pracy.

• Projektowanie i rozmieszczanie stanowisk pracy tak, aby izolować pracowników od źródeł hałasu oraz ograniczać jednoczesne oddziaływanie wielu źródeł.

• Regularne konserwowanie maszyn i urządzeń oraz systemów tłumiących hałas, aby utrzymać ich skuteczność.

Działania organizacyjne:

• Ograniczanie czasu ekspozycji na hałas poprzez skracanie czasu pracy przy głośnych urządzeniach, wprowadzanie przerw oraz rotację pracowników między stanowiskami o różnym poziomie hałasu.

• Unikanie lub zastępowanie procesów i metod pracy generujących nadmierny hałas innymi, mniej uciążliwymi.

• Szkolenie pracowników w zakresie zagrożeń związanych z hałasem oraz prawidłowego stosowania środków ochrony słuchu.

Środki ochrony indywidualnej:

• Obowiązkowe stosowanie ochronników słuchu, takich jak nauszniki przeciwhałasowe, wkładki douszne (zatyczki) czy hełmy przeciwhałasowe, zwłaszcza gdy poziom hałasu przekracza 85 dB.

• Dobór ochrony dostosowany do poziomu hałasu, rodzaju pracy oraz komfortu użytkownika, aby zapewnić skuteczną ochronę bez nadmiernej izolacji akustycznej, która mogłaby utrudniać komunikację i bezpieczeństwo pracy.

• Zapewnienie pracownikom środków ochrony indywidualnej nieodpłatnie oraz obowiązek nakazania ich stosowania w sytuacjach przekroczenia dopuszczalnych norm.

Obowiązki pracodawcy w przypadku przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu

W przypadku przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu w środowisku pracy, pracodawca ma szereg obowiązków mających na celu ochronę zdrowia pracowników i ograniczenie negatywnego wpływu hałasu. Do najważniejszych z nich należą:

• Przeprowadzanie regularnych pomiarów hałasu oraz porównywanie ich wyników z obowiązującymi normami, a także przechowywanie dokumentacji pomiarowej.

• Sporządzanie oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas oraz informowanie pracowników o zagrożeniach i wynikach oceny.

• Eliminowanie lub ograniczanie hałasu u źródła poprzez zmianę procesów technologicznych, wymianę maszyn na cichsze oraz stosowanie rozwiązań technicznych obniżających poziom hałasu.

• Wprowadzenie programu działań technicznych i organizacyjnych, mającego na celu zmniejszenie ekspozycji na hałas, jeśli nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie przekroczeń.

• Zapewnienie pracownikom indywidualnych środków ochrony słuchu, takich jak nauszniki czy zatyczki, odpowiednio dobranych do poziomu hałasu i indywidualnych potrzeb pracowników. Środki te muszą posiadać odpowiednie etykiety informujące o ich skuteczności.

• Ograniczanie czasu ekspozycji na hałas, m.in. przez wprowadzanie przerw w pracy, rotację pracowników czy skracanie czasu pracy przy głośnych urządzeniach.

• Oznakowanie i ograniczenie dostępu do stref zagrożonych hałasem, w razie potrzeby odgrodzenie takich miejsc, aby zapobiec niekontrolowanemu narażeniu pracowników.

• Zapewnienie szkoleń i informacji dla pracowników na temat zagrożeń związanych z hałasem oraz zasad stosowania środków ochrony słuchu.