Umowa zlecenie a ciąża — Jakie są prawa przyszłej mamy?

Często słyszy się, że kobieta planująca zajść w ciążę powinna starać się o zatrudnienie na umowę o pracę — nie bez przyczyny. W dzisiejszych czasach coraz częstszą praktyką przez pracodawców jest zatrudnianie pracowników nawet na dłuższy okres czasu na umowę zlecenie, co nie jest z kolei aż tak korzystne dla przyszłych mam. Takie rozwiązanie czasami sprawia, że kobiety planując powiększenie rodziny odkładają decyzję o zajściu w ciążę do czasu otrzymania zatrudnienia na UoP. Jednak nie wszystko da się przewidzieć i zaplanować. Niekiedy ciąża pojawia się nieplanowana, kiedy pracownica zatrudniona jest na umowę cywilnoprawną. Co warto wiedzieć o ciąży podczas umowy zlecenia i jakie prawa przysługują przyszłej mamie?

W niniejszym artykule zostaną omówione następujące zagadnienia:

• Jakie są różnice pomiędzy umową zlecenie a umową o pracę w kontekście ciąży;

• Czy ciężarna ma takie same prawa na umowie zlecenie, jak na umowie o pracę;

• Czy ciężarna jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym i społecznym na umowie zlecenie;

• Jakie są warunki uzyskania zasiłku macierzyńskiego na UZ;

• Jak wygląda kwestia składek ZUS w ciąży przy umowie zlecenie;

• Czy zleceniobiorca ma prawo do ubezpieczenia chorobowego na umowie zlecenie;

• Czy kobieta w ciąży zatrudniona na umowę zlecenie ma prawo do zwolnienia lekarskiego L4;

• Czy ciężarna może korzystać z zasiłku chorobowego przy umowie zlecenie;

• Badania prenatalne i przerwy na karmienie piersią na UZ;

• Czy umowa zlecenie może zostać rozwiązana w trakcie ciąży;

• Czy umowa zlecenie chroni przed rozwiązaniem umowy w trakcie trwania ciąży;

• Czy po rozwiązaniu UZ matce dziecka przysługuje kosiniakowe;

• Czy ciąża na podstawie umowy zlecenie wlicza się do stażu pracy zleceniobiorcy.

Umowa o pracę a umowa zlecenie w ciąży — Różnice

Dla kobiet często najkorzystniejszym wyjściem w okresie ciąży jest umowa o pracę, która daje największe zabezpieczenie socjalne pośród wszystkich rodzajów umów. W przypadku prowadzenia własnej działalności gospodarczej pracownica musi odprowadzać sama wszystkie składki. W przypadku umów zlecenie, pracodawca odprowadza składkę chorobową, potrącając ją bezpośrednio z pensji pracownika. Taka składka jest dobrowolna i pracownik nie musi jej opłacać, jeśli nie chce, dzięki czemu dostaje wyższe wynagrodzenie. Chociaż umowa zlecenie charakteryzuje się dużą elastycznością dla pracownika, niestety posiada również mniejszy zakres ochrony prawnej, niż umowa o pracę, co widać zwłaszcza w kontekście ciąży oraz macierzyństwa.

Umowa zlecenie a o pracę w ciąży — Prawa pracownicy

Warto zaznaczyć, że Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 roku w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią wyraźnie określa, że kobiety w ciąży i karmiące piersią zatrudnione na umowę o pracę nie mogą wykonywać prac uchodzących za uciążliwe, niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia, a więc takich, które mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie matki, przebieg ciąży bądź karmienie dziecko piersią. Oznacza to przede wszystkim, że w celu ochrony życia i zdrowia matki oraz jej dziecka, pracodawca nie może:

• nakazywać ciężarnej pracownicy pracy w godzinach nocnych (określonych w Kodeksie Pracy jako pora pomiędzy godziną 21:00 a 7:00);

• pracy w godzinach nadliczbowych (według przepisów prawa pracy, kobieta w ciąży nie powinna pracować więcej, niż jest to określone w jej umowie o pracę);

• delegować kobiety w ciąży bez jej wyraźnej zgody do wykonywania obowiązków służbowych poza siedzibą firmy;

• zatrudniać ciężarnej w przerywanym czasie pracy;

• zlecać obowiązków służbowych szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia i życia przyszłej mamy oraz jej ciąży.

W przypadku umowy zlecenia, kobieta w ciąży nie posiada powyżej wymienionych praw i jest zobowiązana do wykonywania czynności dla zleceniodawcy za określonym w niej wynagrodzeniem, gdyż w Kodeksie Cywilnym nie ma zapisów dotyczących takich regulacji. Umowę zlecenie rozpatruje się jako nieprzeznaczoną dla stałych pracowników. Jednakże zgodnie z art. 22 § 1 [2] Kodeksu Pracy, zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną (w tym UZ). Ponadto jeśli osoba na rzecz pracodawcy wykonuje pracę określonego rodzaju, pod jego kierownictwem i w wyznaczonym przez niego czasie, należy traktować ją jako pracownika w rozumieniu Kodeksu pracy — bez względu na rodzaj umowy, jaki został zawarty pomiędzy stronami.

Często z różnych przyczyn pracownik świadomie zgadza się na podpisanie umowy innego rodzaju (np. przez brak możliwości zatrudnienia na inną umowę, wyższe zarobki, niż na UoP) - pomimo gorszej sytuacji prawnej. Dlatego pracownica, która zajdzie w ciążę, powinna pozostać świadoma, że będą jej przysługiwać jedynie uprawnienia wynikające z zawarcia UZ oraz przepisów Kodeksu Cywilnego. Dlatego też wyjściem z tej niekorzystnej sytuacji może być dla kobiety wykonującej pracę w ciąży ustalenie z pracodawcą stosunku pracy. Jeśli uda jej się dowieść swoich racji i udowodnić, jaką pracę wykonuje, jest tożsama z tą, która została określona w art. 22 KP, a co za tym idzie — będą przysługiwały jej obligatoryjnie wszystkie uprawnienia przeznaczone dla umowy o pracę.

Czy kobieta w ciąży jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym i społecznym na umowie zlecenie?

Zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego, pracodawca jest zobowiązany do odprowadzania ubezpieczenia społecznego (składek emerytalnych, rentowych i wypadkowych) do ZUS (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych), jednakże o ile przy zawieraniu umowy o pracę składki ubezpieczenie chorobowe również muszą być obowiązkowo odprowadzane przez pracodawcę, o tyle osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenie może odprowadzać składki na ubezpieczenie chorobowe dobrowolnie — nie należy to do obowiązku zleceniodawcy. Dlatego też, jeśli kobiety zatrudnione na UZ planują ciążę, warto zadbać o odprowadzanie składek na takie ubezpieczenie w celu uzyskania zasiłku chorobowego na wypadek, gdyby nie mogła wykonywać pracy, a także zasiłku macierzyńskiego. Warto pamiętać, że zasiłek macierzyński przysługuje pracownicy przez cały okres trwania urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.

Umowa zlecenie a ciąża — Jak wygląda kwestia składek ZUS?

Warto również pamiętać, że jeśli pracownica zostanie zgłoszona do ubezpieczenia chorobowego w trakcie trwania ciąży przy zatrudnieniu na UZ i to właśnie po zajściu w ciążę zaczęła płacić składki, czego nie robiła wcześniej, to może spodziewać się nawet wizyty komornika z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który przeprowadzi kontrolę. Zależność pomiędzy umową zleceniem a komornikiem wynika z tego, że zazwyczaj na tym rodzaju umowy stawki godzinowe są znacznie wyższe, dlatego niekiedy dochodzi do oszustw na tle podatkowym w celu obejścia przepisów prawa pracy. Często pracownice nie odprowadzają składek na ubezpieczenie chorobowe w celu otrzymywania wyższego wynagrodzenia, a dopiero po zajściu w ciążę decydują się na dobrowolne ich opłacanie, co może budzić wątpliwości ze strony ZUS. Dlatego też należy być przygotowaną na ewentualność potencjalnej kontroli, a możliwe, że nawet nałożenie kar w przypadku podejrzenia oszustwa podatkowego.

Jakie są warunki uzyskania zasiłku macierzyńskiego na umowie zlecenie?

Jeżeli pracownica płaci składki na ubezpieczenie chorobowe, to również przysługuje jej prawo do korzystania z zasiłku macierzyńskiego. Według przepisów, niezależnie od długości opłacania ubezpieczenia chorobowego, pracownicy przysługuje urlop macierzyński. W tym przypadku nie ma okresu wyczekiwania. Warto zaznaczyć, że zasiłek macierzyński przysługuje od pierwszego dnia urlopu macierzyńskiego, a później również urlopu rodzicielskiego — nawet przy zatrudnieniu na umowę zlecenie. Jednak wniosek o zasiłek macierzyński należy złożyć do ZUS nie później, niż 21 dni po porodzie.

Długość urlopu macierzyńskiego w Polsce zależna jest od liczby dzieci i wynosi następująco:

• 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka;

• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwójki dzieci;

• 33 tygodnie w przypadku urodzenia trójki dzieci;

• 35 tygodni w przypadku urodzenia czwórki dzieci;

• 37 tygodni w przypadku urodzenia piątki i więcej dzieci.

Z kolei wysokość zasiłku macierzyńskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i 70% podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego (trwającego 6 tygodni). Ciężarna pracownica może od razu złożyć wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego i macierzyńskiego w pełnym wymiarze w ciągu 21 dni po urodzeniu dziecka. Jeśli pracownica opłacała składkę chorobową w okresie krótszym, niż przez ostatnie 12 pełnych miesięcy, przy wyliczaniu zasiłku bierze się pod uwagę średnią jedynie z tych miesięcy.

Czy zleceniobiorca ma prawo do ubezpieczenia chorobowego na UZ?

Zagadnienie umowy zlecenie a ciąży budzi wiele pytań ze względu na to, że nie obowiązują tutaj regulacje prawne, jakie przysługują ciężarnym zatrudnionym na UoP. O ile w przypadku umowy zlecenia pracodawca jest zobowiązany do opłacania za zleceniobiorcę obowiązkowego ubezpieczenia społecznego (w które wchodzą składka emerytalna, rentowa i wypadkowa), o tyle ubezpieczenie chorobowe nie jest obowiązkowe. Może być opłacane dobrowolnie przez pracownika lub potrącane z jego pensji. Oznacza to, że pracownica objęta ubezpieczeniem chorobowym zyskuje prawo do zwolnienia lekarskiego (zwanym również L4). Dotyczy to również sytuacji czasowej niezdolności do pracy, jaką jest okres ciąży. Warto zaznaczyć, że możliwość przejścia na L4 w ciąży jest możliwe, jeśli pracownica opłacała regularnie składkę chorobową przez okres co najmniej 90 dni. Jednak warto podkreślić, że ciężarna powinna przypilnować tzw. terminu wyczekiwania. Jeśli opłaca składkę na ubezpieczenie przez co najmniej ostatni rok pracy, wtedy jest również uprawniona do korzystania z zasiłku chorobowego, który może pobierać przez okres nie dłuższy, niż 270 dni.

Czy ciężarna może korzystać z zasiłku chorobowego przy UZ?

Niekiedy jedynym rozwiązaniem dla ciężarnej zatrudnionej w ramach umowy zlecenia na kilkumiesięczny stały dochód pomimo rozwiązania umowy jest skorzystanie z urlopu chorobowego, gdyż w niektórych zawodach okres ciąży jest równoznaczny z niezdolnością do pracy przez określony czas (np. w pracy fizycznej, gdzie wymagane jest podnoszenie cięższych rzeczy). Należy jednak wspomnieć, że może ona z niego skorzystać jedynie w sytuacji, w której opłacane jest z jej pensji dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Podczas skorzystania z niego osobie zatrudnionej przysługuje prawo do pobierania zasiłku chorobowego wynoszącego 100% podstawy wynagrodzenia. Warto pamiętać, że maksymalny czas trwania niezdolności do pracy wynosi 270 dni, co w większości przypadków pokrywa się całkowicie z okresem trwania ciąży.

Badania prenatalne i przerwy na karmienie piersią na UZ

Warto także pamiętać, że ciężarnej zatrudnionej na UZ przysługuje również prawo do niezbędnych badań prenatalnych i innych wizyt lekarskich związanych z ciążą w godzinach pracy, jeśli dostarczą zleceniodawcy odpowiednie zaświadczenia lekarskie o ich odbyciu. Może otrzymać również przerwy na karmienie piersią, jeśli zostało to medycznie wskazane przez lekarza. W celu ułatwienia tego pracownicy, zleceniodawca może zdecydować się na pracę ciężarnej w domu (w trybie zdalnym), jeśli specyfika pracy na to pozwala.

Czy umowa zlecenie może być rozwiązana w czasie ciąży?

Wiele pracownic zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej zastanawia się, czy pracodawca może zwolnić kobietę w ciąży. Niestety, umowa zlecenie może zostać rozwiązana w trakcie ciąży, gdyż kobieta nie pozostaje w stosunku pracy, a umowę zawiera się zazwyczaj na czas określony. Wiele kobiet zastanawia się, czy UZ w jakikolwiek sposób chroni przed rozwiązaniem umowy. Należy wiedzieć, że przy zawarciu UZ, pracodawca nie ma obowiązku zatrudniania pracownicy do dnia porodu, nie przysługuje jej szczególna ochrona w trakcie ciąży, co jest wygodne dla przedsiębiorców, gdyż zwalnia ich z odpowiedzialności. Kiedy okres umowy dobiega końca, pracodawca nie ma obowiązku przedłużania umowy — nawet w przypadku zajścia w ciążę przez pracownicę. Podobnie w przypadku zwolnienia dyscyplinarnego, pracownica w ciąży nie jest chroniona.

Kodeks Pracy posiada cały dział poświęcony przywilejom pracownic ciężarnych oraz młodych matek. O ile w art. 177 KP wspomniane jest, że pracodawca nie ma prawa zwolnić kobiety od momentu zajścia w ciążę aż do dnia porodu oraz podczas trwania urlopu wychowawczego, macierzyńskiego i rodzicielskiego, jeśli pozostaje ona w stosunku pracy, o tyle nie ma wzmianki o pracownicach pozostających na samozatrudnieniu oraz posiadających podpisaną z pracodawcą UZ. Oznacza to, że ciężarne nie są chronione przepisami prawa pracy w przypadku zwolnienia. Dotyczy to również sytuacji, w której zawarta UZ wygasa podczas trwania ciąży. Można jednak zabezpieczyć się umową z klauzulami ochronnymi, które zawierają okres wypowiedzenia lub wypłatę odszkodowania w przypadku zwolnienia zleceniobiorcy bez uzasadnienia powodu.

Jedynym odstępstwem dla ciężarnych kobiet zatrudnionych na podstawie umowy o pracę jest sytuacja, w której dochodzi do likwidacji zakładu pracy lub dochodzi do wypowiedzenia umowy z winy pracownicy, która dopuściła się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, dopuści przestępstwa uniemożliwiającego dalsze zatrudnienie i pobieranie wszelkich świadczeń pieniężnych w trakcie trwania umowy (tylko w przypadkach, jeśli przestępstwo jest oczywiste lub została za nie skazana prawomocnym wyrokiem) oraz w sytuacji, kiedy traci ona ze swojej winy uprawnienia niezbędne do dalszego wykonywania zawodu. Podobnie w przypadku UZ, co dotyczy nawet umów z klauzulami ochronnymi.

Umowa zlecenie a kosiniakowe

Warto jednak pamiętać, że w przypadku, kiedy mamy do czynienia z umową zleceniem a ciążą pracownicy i zostanie ona zwolniona, po urodzeniu dziecka przysługuje jej świadczenie pieniężne zwane "kosiniakowym". Wynosi ono 1000 zł miesięcznie, zaś matka dziecka nie musi spełniać żadnego kryterium dochodowego. Jest to forma zasiłku przysługującego od dnia porodu i przeznaczonego dla kobiet pracujących na umowę o dzieło, studentów, rolników i kobiet bezrobotnych. Czas jego trwania jest zależne od liczby dzieci narodzonych podczas jednego porodu i wynosi:

• 52 tygodnie przy urodzeniu jednego dziecka;

• 65 tygodni przy urodzeniu 2 dzieci;

• 67 tygodni przy urodzeniu 3 dzieci;

• 69 tygodni przy urodzeniu 4 dzieci;

• 71 tygodni przy urodzeniu więcej, niż 4 dzieci.

Czy ciąża na umowie zlecenie wlicza się do stażu pracy?

Dla wielu osób umowa zlecenie a ciąża to kwestia, która rodzi dodatkowe pytania ze względu na to, że ten rodzaj zatrudnienia nie jest regulowany przez Kodeks Pracy tak, jak UoP. Między innymi jest to kwestia tego, czy okres ciąży na UZ wlicza się do stażu pracy. Niestety umowy o charakterze cywilnoprawnym nie są regulowane przez przepisy zawarte w KP, więc nie wliczają się również do stażu pracy — niezależnie od tego, czy pracownik jest w ciąży, czy też nie.