Wezwanie do wojska a praca — Co warto wiedzieć?

W związku z masowym powołaniem do wojska w 2025 roku szacuje się, że wezwanie przed powiatowe komisje lekarskie otrzyma nawet około 230000 osób. Otrzymają je nie tylko młodzi mężczyźni, ale również wezwanie będzie rozszerzone na inne grupy społeczne, jak kobiety czy osoby po 50. roku życia, którzy nie posiadają uregulowanej służby wojskowej. Kwalifikacja wojskowa rozpoczęła się 3 lutego i potrwa do 30 kwietnia 2025 roku. Dowiedz się, co warto wiedzieć w przypadku otrzymania wezwania do wojska, jeśli jesteś osobą zatrudnioną i poznaj, jakie przysługują Ci prawa pracownicze w przypadku kwalifikacji wojskowej, szkoleń wojskowych oraz powołania do czynnej służby wojskowej, czy nadal będziesz otrzymywał wynagrodzenie, czy nie przepada zaplanowany urlop, a także czy pracodawca może Cię zwolnić z pracy w czasie odbywania szkoleń wojskowych lub czynnej służby wojskowej.

Niniejszy artykuł porusza następujące zagadnienia:

• Co oznacza wezwanie do wojska w kontekście zawodowym;

• Jak zgłosić wezwanie do wojska pracodawcy;

• Czym jest kwalifikacja wojskowa pracownika i co ona oznacza;

• Jak powołanie do czynnej służby wojskowej przekłada się na nieobecność w pracy;

• Czy pracownik wezwany do wojska ma usprawiedliwioną nieobecność w pracy;

• Czy pracodawca może zwolnić pracownika powołanego do wojska;

• Czy pracownik otrzymuje odprawę w przypadku powołania do służby wojskowej;

• Obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika po zakończeniu służby wojskowej;

• Czy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie podczas służby wojskowej;

• Jak udział w szkoleniu wojskowym wpływa na urlop wypoczynkowy;

• Jakie są prawa pracownika podczas powołania na ćwiczenia wojskowe;

• Jak długo mogą trwać ćwiczenia wojskowe i jak wpływają na zatrudnienie;

• Czy można wziąć zwolnienie chorobowe (L4), aby uniknąć powołania do wojska;

• Czy można odmówić udziału w szkoleniu wojskowym;

• Czy osoby zatrudnione na umowę zlecenie mają takie same prawa pracownicze jak zatrudnione na umowę o pracę w przypadku powołania do wojska;

• Czy wezwanie do WKU (WCR) jest obowiązkowe;

• Jakie są konsekwencje w przypadku niestawienia się na wezwanie do WKU (WCR);

• Jakie konsekwencje grożą za niestawienie się na wezwanie do wojska w sytuacjach nadzwyczajnych;

• Jak wygląda natychmiastowe powołanie pracownika do terytorialnej służby wojskowej;

• Czy pracodawcy przysługuje wyrównanie z tytułu zatrudnienia zastępcy pracownika.

Co oznacza wezwanie do wojska w kontekście zawodowym?

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, w przypadku, kiedy pracownik otrzyma wezwanie Wojskowego Centrum Rekrutacji (WCR — dawniej WKU, czyli Wojskowa Komenda Uzupełnień), zgodnie z zapisem zawartym w § 5, pracodawca ma obowiązek usprawiedliwienia nieobecności w pracy pracownika wezwanego, który zobowiązany jest do stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony na czas niezbędny w celu załatwienia sprawy, która została określona w treści wezwania. Poza imiennym wezwaniem pracownika do WKU, pracodawcy powinna zostać również okazana odpowiednia adnotacja potwierdzająca stawienie się zatrudnionego na wezwanie w czasie pracy.

Pracownik wezwany do wojska a usprawiedliwiona nieobecność w pracy

Należy mieć też na uwadze, że w rozumieniu przepisów prawa pracy, imienne wezwanie pracownika do WCR jest jedną z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, jednakże za kwalifikację wojskową w czasie pracy nie otrzymuje on wynagrodzenia — stawienie się na wezwanie do wojska ma charakter niepłatny. Oznacza to, że pracodawca nie ma obowiązku wypłacenia pracownikowi wynagrodzenia w przypadku otrzymania przez niego wezwania do wojska, chyba że wewnętrzne przepisy w firmie pracodawcy przewidują inaczej.

W przypadku niepłatnej usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu stawienia się w WCR pracownik może ubiegać się o rekompensatę. Aby ją otrzymać, zgodnie z przepisami w § 16 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, w przypadku usprawiedliwionego zwolnienia wynikającego z konieczności stawienia się w WCR, pracodawca wydaje pracownikowi zaświadczenie określające wysokość utraconego wynagrodzenia (wyliczanego za czas usprawiedliwionej nieobecności niezbędnej do stawienia się przed organem właściwym). Jest ono niezbędne do uzyskania przez pracownika od właściwego organu rekompensaty pieniężnej z tego tytułu w wysokości i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach, o ile przepisy wewnętrzne obowiązujące u danego pracodawcy nie przewidują inaczej. W przypadku, gdy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas zwolnienia, nie przysługuje mu prawo do ubiegania się o rekompensatę za ten czas.

Jak zgłosić wezwanie do wojska pracodawcy?

Zgodnie z § 5 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r., pracodawca ma obowiązek zwolnić pracownika, który otrzymał wezwanie do stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony na czas niezbędny do załatwienia sprawy będącej przedmiotem wezwania. Z kolei pracownik, który otrzymał wezwanie do stawienia się w Wojskowym Centrum Rekrutacji (dawniej Wojskowej Komendzie Uzupełnień), powinien przedstawić je pracodawcy — może być okazanie oryginału lub wykonanie kserokopii i poświadczenia jej oryginałem. Należy pamiętać, że na wezwaniu powinna znajdować się odpowiednia adnotacja potwierdzająca stawienie się pracownika. Wezwanie z adnotacją pracownik ma obowiązek przedstawić pracodawcy do 2 dni od wizyty w WCR, o czym mowa w rozporządzeniu w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy.

Czym jest kwalifikacja wojskowa pracownika i co oznacza?

Kwalifikacja wojskowa, nazywana również potocznie komisją wojskową, jest badaniem mającym na celu ocenę zdatności fizycznej i psychicznej do pełnienia służby wojskowej. Kwalifikacja wojskowa ogłaszana jest przez wojewodę, zaś osoby podlegające obowiązkowi stawienia się na nią otrzymują wezwanie od prezydenta lub burmistrza miasta. Wezwanie do Wojskowego Centrum Rekrutacji musi zostać dostarczone co najmniej na 7 dni przed wyznaczonym terminem kwalifikacji wojskowej.

Proces kwalifikacji wojskowej odbywa się w następujących etapach:

1. Sprawdzenie tożsamości osoby podlegającej stawieniu się na kwalifikację wojskową.

2. Określenie zdolności fizycznych i psychicznych do służby wojskowej.

3. Ustalenie wstępnego przeznaczenia do poszczególnych form obowiązku obrony i przyjęcie wniosków o przeznaczenie do służby zastępczej (w przypadku obowiązkowej służby wojskowej).

4. Wprowadzenie danych do ewidencji wojskowej lub ich aktualizacja.

5. Promocja do służby wojskowej i informowanie o jej różnych formach.

6. Wydanie zaświadczenia o stawieniu się do kwalifikacji wojskowej, uregulowanym stosunku do służby wojskowej i o orzeczonej zdolności do służby wojskowej.

7. Nadanie stopnia wojskowego i przeniesienie do pasywnej rezerwy.

Wykaz roczników i grup, które podlegają wezwaniom do WCR jest określone przez Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 27 listopada 2024 r. w sprawie przeprowadzenia kwalifikacji wojskowej w 2025 roku i obejmuje następujące grupy:

• obowiązkowo mężczyźni urodzeni w 2006 roku (kończący w aktualnym roku kalendarzowym 19 lat);

• obowiązkowo kobiety urodzone w latach 1998-2006 posiadające kwalifikacje istotne dla wojska lub pobierające naukę w celu uzyskania tych kwalifikacji (zostało to określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2023 r. w sprawie wskazania grup kobiet poddawanych obowiązkowi stawienia się do kwalifikacji wojskowej);

• obowiązkowo mężczyźni urodzeni w latach 2001–2005, którzy z różnych przyczyn nie posiadają określonej kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej;

• obowiązkowo mężczyźni i kobiety, którzy w latach 2023 i 2024 zostali uznani za czasowo niezdolne do służby wojskowej, zaś okres czasowej niezdolności upływa przed zakończeniem 2025 roku;

• osoby do 60. roku życia z nieuregulowanym statusem wojskowym;

• ochotnicy, którzy ukończyli co najmniej 18 lat życia (maksymalnie do 60. roku życia), w tym kobiety niezależnie od wykształcenia czy posiadania kwalifikacji istotnych dla wojska.

Powołanie do czynnej służby wojskowej a nieobecność w pracy

Przy pomocy kart powołania, kart mobilizacyjnych, w drodze obwieszczeń bądź w inny sposób określony przez Ministra Obrony Narodowej, pracownik może zostać powołany do czynnej służby wojskowej. W przypadku otrzymania powołania, pracownik jest zobowiązany do stawienia się w określonym terminie i miejscu (w skrajnych wypadkach, jak chociażby w czasie wojny, czas ten może ulec skróceniu nawet do 4 godzin od chwili otrzymania wezwania). Niestawienie się na wezwanie może skutkować przymusowym doprowadzeniem przez Policję. Z chwilą, gdy stawia się na wezwanie, staje się żołnierzem w czynnej służbie wojskowej.

Czynna służba wojskowa jest formą służby, która obejmuje następujące rodzaje aktywności wojskowej:

• zasadnicza służba wojskowa — jest to podstawowy okres służby wojskowej żołnierzy;

• terytorialna służba wojskowa — jest to odbywanie służby w jednostkach wojskowych terytorialnych;

• służba w aktywnej rezerwie — obejmuje dni służby i odbywane ćwiczenia wojskowe;

• zawodowa służba wojskowa — odbywają ją żołnierze zawodowi;

• służba w razie mobilizacji i w czasie wojny — czynna służba wojskowa stanowiąca element systemu obrony narodowej.

Co ważne, WCR (WKU) o powołaniu pracownika do czynnej służby informuje również pracodawcę niezależnie od tego, czy ten otrzyma taką informację od pracownika czy też nie. Począwszy od momentu, w którym pracodawca otrzyma informację o powołaniu pracownika do czynnej służby, zobowiązany jest do stosowania wobec niego specjalnych przepisów dotyczących pracownika wezwanego do służby wojskowej (w tym przepisów dotyczących usprawiedliwiania nieobecności w pracy), które gwarantują mu specjalne prawa związane z zatrudnieniem w zakresie:

• ochrony stosunku pracy;

• zwolnienia od pracy w związku z powołaniem do wojska;

• bezpłatnego urlopu na czas pełnienia służby;

• odprawy;

• obowiązku zatrudnienia po zakończeniu służby wojskowej.

Warto zaznaczyć, że ochrona przed utratą zatrudnienia dotyczy nie tylko pracownika powołanego do czynnej służby, ale również ochotnika powołanego do przygotowawczej służby wojskowej.

Czy pracodawca może zwolnić pracownika powołanego do wojska?

Pracodawca po otrzymaniu powołania do czynnej służby wojskowej pracownika nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy ze swojej inicjatywy. Zakaz ten obowiązuje od chwili otrzymania przez pracodawcę karty powołania do wojska a odbyciem służby wojskowej przez pracownika. Jeżeli jednak którakolwiek ze stron umowy wypowiedziała ją przed terminem doręczenia wezwania dla pracownika i termin wypowiedzenia upłynął przed otrzymaniem wezwania, umowę uznaję się za zakończoną. Jeżeli jednak termin wypowiedzenia nie upłynął przed doręczeniem dla pracownika wezwania, wypowiedzenie to uznaje się za bezskuteczne i może zostać rozwiązane jedynie na wyraźne żądanie pracownika.

W przypadku powołania pracownika do czynnej służby w wojsku, umowy na okres próbny po upływie tego okresu w trakcie trwania powołania pracownika, zgodnie z przepisami przekształcają się w umowy na czas nieokreślony, niezależnie od tego, jaka jest wola pracodawcy. Warto jednak zaznaczyć, że w tym przypadku decydujący jest dzień powołania do służby wojskowej, a nie dzień, w którym pracownik dostał wezwanie. Należy również podkreślić, że przepisy nie regulują w podobny sposób umów o pracę obowiązujących na czas określony — ten typ umowy nie zostaje przekształcony w umowę o pracę na czas nieokreślony. W przepisach przewidziana jest również ochrona stosunku pracy żony żołnierza. Stosunek pracy może zostać rozwiązany jedynie z winy pracownicy w przypadku zwolnienia dyscyplinarnego bądź gdy pracodawca ogłosi upadłość lub likwidację firmy.

Pracodawca ma obowiązek udzielania pracownikom zwolnień od pracy bez wynagrodzenia na wniosek powołanych pracowników:

• na okres 2 dni w przypadku powołania do przygotowawczej, zasadniczej lub okresowej służby wojskowej;

• na okres 1 dnia w przypadku pełnienia terytorialnej służby wojskowej lub odbycia ćwiczeń wojskowych trwających powyżej 30 dni.

Powołanie do wojska a odprawa

Pracownikowi powołanemu do przygotowawczej, okresowej, terytorialnej lub zasadniczej służby wojskowej przysługuje od pracodawcy jednokrotna odprawa w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia (w ramach powołania do jednego rodzaju służby). Oblicza się ją zgodnie z zasadami określonymi dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.

Obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika po zakończeniu służby wojskowej

Do obowiązków pracodawcy należy również ponowne zatrudnienie pracownika po zakończeniu przez niego służby wojskowej, jeżeli w ciągu 30 dni od zwolnienia ze służby pracownik zgłosił się do danego pracodawcy w celu podjęcia pracy, gdyż niedotrzymanie tego terminu skutkuje wygaśnięciem stosunku pracy. Pracownik, musi zostać zatrudniony na zajmowanym poprzednio stanowisku lub równorzędnym pod względem rodzaju wykonywanej pracy oraz wynagrodzenia. W przypadku, gdy pracownik zwiększył swoje kwalifikacje zawodowe podczas odbywania służby, pracodawca zobowiązany jest dostosować jego wynagrodzenie do posiadanych aktualnie kwalifikacji lub uwzględnić je podczas wyznaczania mu stanowiska służbowego. Jest to rozpatrywane na specjalny wniosek pracownika. Warto podkreślić, że jeśli pracownik podejmie się pracy u byłego pracodawcy po zwolnieniu ze służby, czas jej odbywania wlicza się do okresu zatrudnienia u pracodawcy, co przekłada się na uprawnienia pracownicze takie jak dodatek stażowy, urlop i inne.

Jak stanowi § 2 ust. 1 pkt 14 Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 grudnia 2016 roku w sprawie świadectwa pracy, muszą zostać w nim zamieszczone informacje niezbędne do ustalenia uprawnień wynikających ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, w tym dotyczące okresu odbytej czynnej służby wojskowej lub jej form zastępczych.

Czy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie podczas służby wojskowej?

W przypadku, gdy pracownik zostanie powołany na szkolenie wojskowe, pracodawca nie ma obowiązku wypłacania pracownikowi wynagrodzenia. Zgodnie z przepisami dotyczącymi uprawnień i obowiązków w zakresie powszechnego obowiązku obrony, na okres trwania ćwiczeń wojskowych bądź służby wojskowej, pracownikowi udzielany jest bezpłatny urlop, podczas którego zachowuje on wszystkie uprawnienia pracownicze — za wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.

W przypadku wezwania do wojska pracownik może ubiegać się od właściwego organu rekompensaty pieniężnej za utracone zarobki (za każdy dzień nieobecności w pracy przysługuje 1/30 minimalnego wynagrodzenia) oraz zwrot kosztów dojazdu.

Dodatkowo pracownikom za każdy dzień odbywanej służby wojskowej przysługuje uposażenie w zależności od posiadanego przez nich stopnia wojskowego. W przypadku, gdy kwota ta jest niższa, niż niewypłacone wynagrodzenie, można ubiegać się od wojska otrzymania świadczeń pieniężnych rekompensujących utracony zarobek. W takim wypadku należy dostarczyć wystawione przez pracodawcę zaświadczenie o zarobkach i zaświadczenie potwierdzające utratę wynagrodzenia za czas zwolnienia, a także w przeciągu 3 miesięcy od zakończenia ćwiczeń wojskowych wysłać wniosek do urzędu samorządu terytorialnego, który jest właściwy dla miejsca zamieszkania pracownika.

Powołanie do służby wojskowej a urlop wypoczynkowy

Pracownik powołany do wojska zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy (z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia). Oznacza to, że pracownik zachowuje prawo do urlopu wypoczynkowego za ten czas. Regulację tą stosuje się jedynie w przypadku, gdy pracownik nabył prawo do urlopu wypoczynkowego za dany rok. W przypadku wykorzystania prawa do urlopu w przysługującym lub wyższym wymiarze na rok bieżący, po powrocie ze służby nie uzyskuje on dodatkowych dni urlopu wypoczynkowego.

Należy jednak podkreślić, że zgodnie z przepisami o obronie Ojczyzny, pracownikowi przysługuje prawo do urlopu bezpłatnego w przypadku pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie (z wyjątkiem służby pełnionej jednorazowo w czasie lub dniu wolnym od pracy). Udzielany on jest na specjalny wniosek pracownika. Jeżeli w pewnych okolicznościach pracownik nie będzie w stanie złożyć pracodawcy wniosku o urlop bezpłatny (gdy wezwanie wydano w trybie natychmiastowego stawiennictwa), podstawą do jego przyznania jest zawiadomienie szefa Wojskowego Centrum Rekrutacji.

Powołanie na ćwiczenia wojskowe a prawa pracownika

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. dotyczącym usprawiedliwiania nieobecności w pracy pracownika wezwanego w celu osobistego stawienia się na obowiązkowe ćwiczenia lub szkolenia wojskowe realizowane w ramach powszechnego obowiązku obrony, ma on prawo do zachowania uprawnień wynikających ze stosunku pracy z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Ponadto na czas odbywania służby wojskowej (w tym przypadku w postaci ćwiczeń lub szkoleń) pracodawca ma obowiązek udzielania pracownikom zwolnień od pracy na dni ćwiczeń wojskowych, zaś w przypadku krótkotrwałych, długotrwałych lub rotacyjnych do udzielania bezpłatnego urlopu na wniosek pracownika. Zgodnie z przepisami w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności, pracownik jest zobowiązany do powiadomienia pracodawcy o przyczynie i czasie zwolnienia celem stawienia się przed organem właściwym. Po odbyciu ćwiczeń wojskowych lub szkolenia otrzymuje imienne zaświadczenie określające ich odbycie, które powinien przedstawić pracodawcy.

Jeśli pracownik dostał wezwanie do stawienia się na ćwiczenia lub szkolenie wojskowe, w rozumieniu przepisów prawa pracy, sprawa będąca przedmiotem wezwania wlicza się do okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania dodatku stażowego. Pracownik zachowuje prawa do urlopu wypoczynkowego.

Jak długo mogą trwać ćwiczenia wojskowe i jak wpływają na zatrudnienie?

Zasady powoływania na ćwiczenia wojskowe reguluje Ustawa o obronie ojczyzny z dnia 12 marca 2022 r. oraz Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wprowadzenia obowiązkowych ćwiczeń wojskowych z dnia 31 sierpnia 2021 r., teoretyczne i praktyczne ćwiczenia wojskowe dla żołnierzy rezerwy i osób przeniesionych do rezerwy niebędących żołnierzami rezerwy trwają od 30 września 2021 r. do 31 grudnia 2035 r. i dzielą się na:

• 1-dniowe (do 24 godzin);

• krótkotrwałe (od 2 do 30 dni kalendarzowych);

• długotrwałe (trwające nieprzerwanie do 90 dni);

• rotacyjne (łącznie do 30 dni w roku — z przerwami w określonych dniach).

W przypadku ćwiczeń rotacyjnych obejmujących wyłącznie żołnierzy rezerwy, dowódca jednostki jest odpowiedzialny na ustalenie liczby dni w zbiorczym wykazie dla jednostki najpóźniej na 30 dni przed upływem roku kalendarzowego poprzedzającego rok ich przeprowadzenia, po czym zostaje to zgłoszone do WCR i w formie załącznika zamieszczone do karty powołania. Żołnierz rezerwy ma obowiązek niezwłocznie poinformować pracodawcę o powołaniu na ćwiczenia wojskowe i okazać otrzymany wykaz ćwiczeń rotacyjnych lub zmiany w wykazie.

W przypadku dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej zgodnie z art. 143 ust. 1 Ustawy o obronie Ojczyzny jest ona pełniona przez okres do 12 miesięcy. Z kolei w ust. 2 wspomnianej ustawy wyszczególnia się, że w czasie pełnienia dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej realizuje się:

• szkolenie podstawowe w wymiarze do 28 dni zakończone przysięgą wojskową i wydaniem książeczki wojskowej;

• szkolenie specjalistyczne połączone z wykonywaniem obowiązków na stanowisku służbowym lub w trakcie kształcenia kandydata do zawodowej służby wojskowej następującego po jego powołaniu do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, w wymiarze czasu do 11 miesięcy.

Czy można wziąć L4, aby uniknąć wezwania do wojska?

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku zawiera prawa i obowiązki nałożone na obywateli polskich — w tym również zapis o obowiązku obrony Ojczyzny. Ustawa o obronie Ojczyzny z dnia 11 marca 2022 roku , nakłada obowiązek obrony Ojczyzny na wszystkich obywateli polskich zdolnych ze względu na wiek i stan zdrowia do wykonywania służby wojskowej. Są oni zobligowani do pełnienia służby wojskowej i w jednostkach zmilitaryzowanych, wykonywania obowiązków wynikających z nadanych przydziałów mobilizacyjnych (w tym pracowniczych przydziałów mobilizacyjnych) oraz wykonywania świadczeń na rzecz obrony kraju.

Oznacza to, że próba uniknięcia osobistego stawienia się na wezwanie do wojska jest prawnie karane przez Żandarmerię Wojskową, a ostatecznie Prokuraturę. Żołnierz rezerwy zostaje zwolniony z ćwiczeń wojskowych ze względu na stan zdrowia, jeśli ten został uznany za trwale i całkowicie niezdolnego do czynnej służby wojskowej lub czasowo niezdolnego do pełnienia czynnej służby wojskowej w czasie pokoju oraz zaistnienia innych szczególnie uzasadnionych okoliczności, jak choroba pracownika. Warto jednak zaznaczyć, że zwolnienie lekarskie nie zwalnia pracownika z odbywania ćwiczeń wojskowych, a jedynie skutkuje przesunięciem ich na inny termin. Ćwiczenia wojskowe mają charakter obowiązkowy, dlatego nawet w przypadku posiadania L4 nie można zostać z nich całkowicie zwolnionym. Warto nadmienić, że jeśli L4 zostało wystawione w dniu otrzymania wezwania na ćwiczenia wojskowe, może dojść do kontroli, w przypadku której zarówno pracownik, jak i lekarz wystawiający takie zwolnienie mogą podlegać karze.

W przypadku obowiązkowych ćwiczeń wojskowych przesunięciu terminu może zostać przyznane również w przypadku śmierci lub obłożnej choroby członka rodziny żołnierza, gdy udzielenie urlopu okolicznościowego na czas trwania ćwiczeń wojskowych jest niewystarczające.

Czy można odmówić udziału w szkoleniu wojskowym?

Zgodnie z Ustawą o obronie Ojczyzny z dnia 11 marca 2022 roku, obywatele polscy są zobligowani do pełnienia służby wojskowej i w jednostkach zmilitaryzowanych, wykonywania obowiązków wynikających z nadanych przydziałów mobilizacyjnych i wykonywania świadczeń na rzecz obrony kraju, co oznacza, że posiadając polskie obywatelstwo i znajdując się na terenie kraju, nie można odmówić udziału w szkoleniu wojskowym realizowanym w czasie pełnienia dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, jeżeli do takowej się zgłosiło i otrzymało przydział w czasie kwalifikacji wojskowej. Można dokonać przesunięcia terminu szkolenia z uwagi na szczególne okoliczności, jak choroba czy sprawowanie opieki nad obłożnie chorym członkiem rodziny lub w przypadku jego śmierci.

Umowa zlecenie a stosunek pracy — Różnice w prawach pracowniczych przy powołaniu do wojska

Warto wspomnieć, że Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej nie przewiduje analogicznych uprawnień do tych posiadanych przez osoby pozostające w stosunku pracy dla zleceniobiorców (zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych), co oznacza, że ustawa nie obejmuje ochrony trwałości umowy zlecenia i nie nakłada na zleceniodawcę obowiązku zawarcia umowy zlecenia po zakończeniu służby wojskowej przez zleceniobiorcę. W tym przypadku umowa nie zostaje automatycznie przekształcona w zawartą na czas nieokreślony, jak w przypadku osób zatrudnionych na umowę na okres próbny.

Czy wezwanie do WCR jest obowiązkowe?

Wezwanie do osobistego stawienia się w WKU (Wojskowej Komendzie Uzupełnień — od kwietnia 2022 r. nazwa została zmieniona na WCR — Wojskowe Centrum Rekrutacji) może dotyczyć także pracowników. Zgodnie z Ustawą o obronie Ojczyzny z dnia 11 marca 2022 roku każdy polski obywatel jest zobowiązany do pełnienia służby wojskowej na wezwanie odpowiednich organów (np. szefa Wojskowego Centrum Rekrutacji). W związku ze wspomnianym obowiązkiem stosuje się przepisy dotyczące usprawiedliwiania nieobecności w pracy w celu stawienia się pracownika w wyznaczonym miejscu i czasie. Dotyczy to również terminu w czasie pracy pracownika — w szczególności w sytuacjach nadzwyczajnych, jak wezwanie w czasie wojny (pracownik w ekstremalnych przypadkach otrzymuje natychmiastowe wezwanie zobowiązujące do stawiennictwa w WCR nawet do 4 godzin od momentu doręczenia wezwania).

Wezwania do pełnienia służby wojskowej nie otrzymują rezerwiści:

• tymczasowo aresztowani, odbywający karę aresztu, karę pozbawienia wolności (w tym zastępczą) oraz z orzeczeniem pozbawienia praw publicznych;

• reklamowani od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w przypadku ogłoszenia mobilizacji powszechnej i w czasie wojny;

• stale zamieszkujący za granicami kraju;

• przeznaczeni do służby w jednostkach zmilitaryzowanych lub do służby w obronie cywilnej;

• pełniący służbę w charakterze funkcjonariusza bądź kandydata na funkcjonariusza w Policji, Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Więziennej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub Straży Ochrony Kolei;

• pobierający naukę w systemie dziennym w szkole ponadpodstawowej, wyższej zawodowej lub wyższej;

• sprawujący bezpośrednią opiekę nad członkiem rodziny, który wspólnie zamieszkuje i ukończył 75 lat życia, jest niezdolny do pracy bądź samodzielnej egzystencji , zaś opieki nad nim nie można powierzyć innym pełnoletnim członkom bliskiej rodziny lub równym stopniem pokrewieństwa zobowiązanych do sprawowania wspomnianej opieki;

• samotnie sprawujący bezpośrednią opiekę nad wspólnie zamieszkałym członkiem rodziny, który nie ukończył 16 roku życia i został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy bądź samodzielnej egzystencji.

Niestawienie się do WCR a konsekwencje

W przypadku niestawienia się na kwalifikację wojskową bez uzasadnionej przyczyny może skutkować odpowiedzialnością administracyjną bądź karną. Do obowiązków osoby wezwanej przez WCR jest poinformowanie o powodzie niemożności stawienia się na kwalifikację (np. z powodu choroby swojej lub członka rodziny, śmierci członka rodziny etc.) i potwierdzenie odpowiednią dokumentacją, co może skutkować przesunięciem terminu kwalifikacji na kolejny rok. W przypadku prób uchylenia się od obowiązku służby wojskowej (np. fałszywe zwolnienia lekarskie, niestawienie się, próba opuszczenia kraju) przewiduje się jedną z trzech form sankcji:

1. Grzywna — Najczęstszą formą sankcji w przypadku niestawienia się na kwalifikację wojskową bez uzasadnionej przyczyny jest kara pieniężna. Jej wysokość zależna jest od decyzji odpowiednich organów i może wynosić od kilkuset do kilku tysięcy złotych.

2. Kara administracyjna — W przypadku niestawienia się na wezwanie do służby wojskowej bez podania przyczyny, osoba wezwana zostaje wpisana do rejestru osób, które uchylają się od obowiązku służby wojskowej, co może skutkować ograniczeniem możliwości zatrudnienia w służbach mundurowych i innymi konsekwencjami administracyjnymi.

3. Przymusowe doprowadzenie przez Policję — W przypadku ignorowania wezwania na kwalifikację wojskową lub do czynnej służby wojskowej, stosuje się karę przymusowego doprowadzenia przez Policję do komisji lekarskiej stwierdzającej przydatność do służby. Jest to ostateczny środek, który stosuje się, gdy pozostałe metody zawiodły.

W pewnych sytuacjach jednak dopuszcza się możliwość niestawienia się na kwalifikacji wojskowej i uniknięcia sankcji. Najczęstszymi przyczynami są:

1. Problemy zdrowotne wezwanego — W przypadku, gdy ze względu na swój stan zdrowia osoba wezwana nie może stawić się na kwalifikacji wojskowej, zobowiązana jest do dostarczenia zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego niemożność stawiennictwa w wyznaczonym terminie.

2. Sytuacje nadzwyczajne — Wliczają się do nich nagłe wydarzenia losowe, jak wypadki, klęski żywiołowe, poważne problemy rodzinne lub śmierć bliskiego członka rodziny. Wezwany zobowiązany jest dostarczyć odpowiednie zgłoszenie i natychmiastowe poinformowanie odpowiednich organów o niemożności stawiennictwa.

Konsekwencje niestawienia się w sytuacjach nadzwyczajnych

W przypadku powołania obywateli w sytuacjach nadzwyczajnych, takich jak stan wojenny, stan wyjątkowy lub mobilizacja powszechna, niestawienie się na wezwanie do wojska w takich okolicznościach traktowane jest jako poważne naruszenie prawa, a co za tym idzie — surowych konsekwencji, w tym do poniesienia odpowiedzialności karnej. W takich sytuacjach wymierzane są następujące kary:

1. Kara pozbawienia wolności — Zgodnie z przepisami Kodeksu Karnego, uchylanie się od pełnienia służby wojskowej w czasie wojny lub mobilizacji może skutkować karą pozbawienia wolności do 2 lat.

2. Kara ograniczenia wolności osobistej — W przypadku, gdy wezwany uchyla się uporczywie od stawiennictwa na wezwania, sąd może orzec inne formy ograniczenia wolności osobistej, jak chociażby meldowanie się w określonych terminach.

Natychmiastowe powołanie pracownika do służby wojskowej

W przypadku natychmiastowego powołania pracownika do służby wojskowej lub wezwania na ćwiczenia wojskowe w trybie natychmiastowym nie może on uprzedzić odpowiednio wcześnie zakładu pracy o swojej absencji, ma obowiązek powiadomić pracodawcę o przyczynie nieobecności w pracy oraz przewidywanym czasie jej trwania nie później, niż w drugim dniu trwania nieobecności. O ile regulamin zakładu pracy nie określa innego sposobu poinformowania, pracownik może zrobić to osobiście, przez inną osobę, drogą telefoniczną, mailową (lub przy pomocy innego środka łączności elektronicznej) bądź pocztą (decyduje data stempla pocztowego, nie daty dostarczenia przesyłki). W przypadku niedotrzymania terminu pracownikowi przysługuje prawo usprawiedliwiania nieobecności w pracy szczególnymi okolicznościami, które uniemożliwiły mu dopełnienie obowiązków pracowniczych — w takiej sytuacji termin 2 dni liczy się od daty ustania przyczyny absencji. W tym okresie pracownik zobowiązany jest przedłożyć pracodawcy kartę powołania do służby wojskowej w postaci kserokopii dostarczonej pocztą lub skanu drogą elektroniczną. Przysługuje pracodawcy prawo do zażądania od pracownika oryginału do wglądu celem potwierdzenia prawdziwości przesłanej kopii. Pracownik musi poświadczyć zgodność z oryginałem po powrocie do pracy. W przypadku natychmiastowego powołania pracownika do wojska nie przysługuje mu również prawo do wynagrodzenia, zaś po powrocie może ubiegać się o rekompensatę pieniężną z WCR.

Wyrównanie dla pracodawcy z tytułu zatrudnienia zastępcy pracownika

Przy natychmiastowym wezwaniu pracownika (będącego żołnierzem rezerwy) na ćwiczenia wojskowe w trybie kryzysowym, pracodawcy przysługuje rekompensata w postaci świadczenia pieniężnego. Należy jednak zaznaczyć, że rekompensata nie dotyczy wynagrodzenia dla zatrudnionego zastępcy nieobecnego pracownika, a jedynie ma na celu pokrycie pewnego rodzaju wydatki związane z jego rekrutacją i obejmuje:

• rekrutację nowego pracownika;

• przeszkolenie nowego pracownika lub już zatrudnionego obciążonego dodatkowymi zadaniami służbowymi;

• odbycie przez pracownika szkoleń BHP oraz przejście badań lekarskich i psychologicznych przed objęciem nowego stanowiska lub czynności z nim związanych;

• ubezpieczenie pracownika związane ze specyfikacją wykonywanego zawodu;

• jeśli wynika to z przepisów prawa pracy i warunków zatrudnienia, również przydzielenie odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej.

Warto wspomnieć, że wymienione koszta muszą zostać obliczone przez pracodawcę wyłącznie na czas trwania ćwiczeń wojskowych, na które został powołany pracownik i nie może przekroczyć maksymalnej kwoty 740,48 zł. Wniosek o rekompensatę dla pracodawcy z tytułu zatrudnienia zastępcy powołanego pracownika należy złożyć do szefa wojewódzkiego sztabu wojskowego właściwego dla siedziby pracodawcy w ciągu 90 dni od zakończenia ćwiczeń wojskowych przez pracownika powołanego. Wniosek musi zostać złożony w formie pisemnej i musi zostać opatrzony imienną pieczęcią i podpisem pracodawcy, zaś w formie dokumentu elektronicznego musi zostać opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym bądź podpisem potwierdzonym przez Profil Zaufany ePUAP.