Umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich — Na czym polega i jakie są jej konsekwencje?

W przypadku, gdy rezultatem pracy jest utwór, który na swoje potrzeby chciałby wykorzystywać zamawiający, pomiędzy stronami zawiązuje się umowę o dzieło z przeniesieniem praw autorskich. Takie rozwiązanie pozwala nie tylko na korzystanie z utworu na określonych polach eksploatacji, ale również czerpania z niego korzyści majątkowych. Umowa z przeniesieniem praw autorskich jest rozwiązaniem szczególnie cenionym w branżach kreatywnych. Dowiedz się, na czym dokładnie polega umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich, jakie elementy musi zawierać, jakie są najczęściej popełniane błędy w tego typu umowach oraz czy istnieją dla nich jakieś alternatywy.

W niniejszym artykule poruszono następujące zagadnienia:

• Czym jest umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

• Na czym polega umowa z przeniesieniem praw autorskich?

• Czym różnią się osobiste i majątkowe prawa autorskie?

• Czy w umowie o dzieło prawa autorskie przechodzą automatycznie na zamawiającego?

• Jakie elementy powinna zawierać umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

• Jakie są skutki braku zapisu o przeniesieniu praw autorskich w umowie?

• Jakie są najczęściej popełniane błędy w umowach o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

• Jaki jest podatek przy umowie o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

• Ile wynoszą koszty uzyskania przychodu dla umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

• Jakie są alternatywy dla umów z przeniesieniem praw autorskich?

• W jakich zawodach podpisuje się umowę o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

Czym jest i na czym polega umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

Jedną z coraz częściej spotykanych umów cywilnoprawnych jest umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich. Po jej podpisaniu wykonawca zobowiązany jest do wykonania oznaczonego dzieła o indywidualnym charakterze na rzecz zlecającego i przeniesienie na niego autorskich praw majątkowych, za co otrzymuje od niego zapisane w treści umowy wynagrodzenie. Należy również podkreślić, że umowa o dzieło wiąże się z trudnością dokładnego określenia, czym wspomniane dzieło jest. W ujęciu dosłownym może być to utwór literacki, naukowy, muzyczny, artystyczny, ale też niektóre rodzaje czynności (np. praca, wykonanie określonych zadań) bądź ich efekty (rezultaty pracy, ściśle określone wyniki lub wytwory podjętej pracy). Rezultaty pracy mogą mieć formę materialną (np. obraz) lub niematerialną (np. opracowanie algorytmu, wzornictwa przemysłowego).

Warto podkreślić, że nie każde dzieło może zostać zakwalifikowane jako utwór i w sporach prawnych często jest to zależne od decyzji sądu, czego przykładem może być dokumentacja techniczna, która w określonych okolicznościach może być rozumiana jako utwór, zaś innym razem jedynie jako dzieło. Podpisując umowę o dzieło, przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do dotrzymania jej warunków, wykonania dzieła oraz dostarczenia go na określonym w treści nośniku w ustalonym terminie zamawiającemu.

Warto zaznaczyć, że nie tylko umowa o dzieło może posiadać zapis o przeniesienie praw autorskich. Również w umowie zlecenie z przeniesieniem praw autorskich wykonawca może zobowiązać się do wykonania określonego dzieła i przeniesienia praw majątkowych na zamawiającego. Istnieje jednak kilka różnic pomiędzy umową o dzieło a umową zlecenie zawierających przeniesienie praw majątkowych i praw zależnych od utworu, chociaż obie są umowami cywilnoprawnymi. Przede wszystkim umowa o dzieło jest umową rezultatu, co oznacza wykonanie przez przyjmującego zamówienie określonego dzieła w wyznaczonym terminie, za co otrzymuje wynagrodzenie, zaś umowa zlecenie jest rozliczana w kontekście przepracowanych godzin. Jednak to umowa o dzieło jest bardzo korzystnym rozwiązaniem dla zleceniodawcy, gdyż nie wiąże się z koniecznością odprowadzania składki na ubezpieczenie społeczne oraz zdrowotne, a jedynie zaliczki na podatek dochodowy. W przypadku braku innego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego wykonawca może zadecydować o dobrowolnym regulowaniu składki zdrowotnej.

Osobiste i majątkowe prawa autorskie

W art. 16 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autorskie prawa osobiste, które zwane są również zamiennie prawami moralnymi do utworu, związane są bezpośrednio z osobą fizyczną będącą twórcą utworu. Są niezbywalne, niedziedziczne oraz nie mogą zostać odsprzedane czy oddane pro publico bono, a także nie mogą być w żaden sposób przekazane na osobę niebędącą autorem utworu. Autorskie prawa osobiste dożywotnio przysługują autorowi dzieła i obejmują:

• prawo do autorstwa utworu;

• prawo do oznaczenia utworu swoim imieniem i nazwiskiem, pseudonimem bądź do udostępniania utworu anonimowo;

• prawo do nienaruszalności formy i treści utworu, a także jego rzetelnego wykorzystania;

• prawo do pierwszego udostępnienia utworu;

• prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Zgodnie z przepisami dotyczącymi praw autorskich osobistych każda osoba, która chce skorzystać z utworu, powinna posiadać zgodę jego autora. W kontekście umowy o dzieło, brak zapisu o wykorzystaniu utworu przez zamawiającego sprawia, że wykorzystanie dzieła bez wyraźnej zgody autora w postaci podpisu pod warunkami umowy zawierającej informacje o przeniesieniu praw autorskich majątkowych i praw zależnych od utworu wraz z doprecyzowanym opisem celu wykorzystania dzieła jest jednoznaczne z naruszeniem praw autorskich osobistych twórcy — to z kolei może być potraktowane jako naruszenie lub łamanie praw autorskich do utworu.

Z kolei prawa majątkowe zgodnie z art. 16 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych odnoszą się do kwestii finansowej związanej z danym utworem. Mają one charakter majątkowy ukształtowany na wzór prawa własności. O ile prawa osobiste są niezbywalne i pozostają przy twórcy utworu, o tyle prawa majątkowe mogą zostać przeniesione. Warto zaznaczyć, że od chwili zrzeczenia się przez twórcę majątkowych praw autorskich do dzieła, posiada on jedynie prawo do korzystania z dzieła i rozporządzania nim, zaś przeniesionych praw majątkowych nie może cofnąć w celu czerpania z nich korzyści finansowej. O ile prawa osobiste są bezterminowe, o tyle majątkowe są ograniczone czasowo.

Umowa o dzieło a automatyczne przeniesienie praw majątkowych

Zgodnie z art. 52 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli treść umowy nie zastrzega inaczej, przeniesienie własności egzemplarza utworu nie jest równoznaczne z automatycznym przeniesieniem majątkowych praw autorskich. Jeżeli zamawiający chce korzystać z dzieła, powinien zawrzeć w treści umowy zapis o przeniesieniu praw autorskich na zamawiającego. Niezbędne jest również precyzyjne wyszczególnienie w umowie, że zamawiający nabywa od wykonawcy prawa majątkowe oraz prawa zależne od utworu (dzieła), gdyż osobiste są niezbywalne, niedziedziczne i dożywotnie. Pod pojęciem prawa zależnego od utworu należy rozumieć prawo do jego przerabiania oraz tłumaczenia na inne języki, co oznacza ingerencję w utwór niezależnie od zgody autora. Przeniesienie praw autorskich jest korzystniejszym rozwiązaniem dla zamawiającego, niż nabycie licencji, gdyż ta upoważnia jedynie do korzystania z dzieła, a nie jego przerabiania czy tłumaczenia.

Jakie są skutki braku zapisu o przeniesieniu praw autorskich w umowie?

Zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego, w przypadku braku zapisu dotyczącego przeniesienia praw autorskich umowa o dzieło jest traktowana jako zawarta pomiędzy stronami na wykonanie dzieła bez odstąpienia majątkowych praw autorskich. Podobnie, gdy nie zostaną określone pola eksploatacji dzieła, należy uznać zawartą umowę jako zlecenie wykonania dzieła bez wyrażenia zgody na rozporządzanie nim przez zamawiającego. Z kolei w przypadku braku zapisu na termin wykonania dzieła nawet zawarcie wzmianki o karach umownych za niedotrzymanie terminu uważa się za nieważne w świetle prawa. Dlatego też istotne jest, aby wszystkie elementy zawartej umowy były odpowiednio dopracowane.

W przypadku braku zapisu o przeniesieniu praw autorskich na zamawiającego prawa majątkowe zostają przy twórcy. Czerpanie z nich korzyści finansowych traktowane jest jako naruszenie lub łamanie praw autorskich, co może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi w postaci kary grzywny lub nawet pozbawienia wolności. W zależności od okoliczności sprawy, wysokość grzywny może sięgać od kilkuset do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. W przypadku kary pozbawienia wolności, jej wysokość może sięgać nawet do 3 lat.

Warto również zaznaczyć, że jeśli w przypadku umowy o dzieło zostało wyszczególnione, czym owo dzieło jest w kontekście rozumienia tej umowy, rezultatu pracy nie można potraktować jako utworu pracowniczego, gdyż ten powstaje najczęściej przez przypadek i nie jest określony w treści umowy, co oznacza, że pracodawca nie ma prawa do potraktowania dzieła jako utwór pracowniczy w przypadku niezawarcia zapisu w umowie o przeniesieniu praw majątkowych.

Jakie elementy powinna zawierać umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

Zgodnie z art. 41 ust. 2 Ustawy o prawie autorskim, w przypadku przeniesienia praw autorskich umowa powinna zawierać zapis o polach eksploatacji utworu. Przez pola eksploatacji należy rozumieć sposoby korzystania z utworu (dzieła), które zostały zawarte w art. 50 wyżej wspomnianej ustawy:

• w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu polegającego na wytwarzaniu określoną techniką egzemplarzy utworu (techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego i techniką cyfrową);

• w zakresie obrotu oryginałem utworu bądź jego egzemplarzami, na których utwór utrwalono, co obejmuje użyczenie, wprowadzenie do obrotu lub najem oryginału bądź egzemplarzy utworu (dzieła);

• w zakresie rozpowszechniania utworu w inny sposób: wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie, nadawanie i reemitowanie, publiczne wykonanie oraz publiczne udostępnianie utworu w sposób umożliwiający użytkownikom w przez nich wybranym miejscu i czasie.

Wyszczególnienie w zapisie umowy pól eksploatacji utworu jest jednym z najważniejszych elementów, który decyduje o tym, w jaki sposób utwór (dzieło) będący przedmiotem umowy zostanie wykorzystany przez zamawiającego (np. egzemplarze zostaną poddane sprzedaży konsumenckiej). W rozumieniu Ustawy o prawie autorskim nieokreślenie pola eksploatacji utworu powoduje, że nie jest jasne, jakie prawa zostały faktycznie przeniesione.

Kolejnymi elementami, jakie powinna zawierać umowa z przeniesieniem autorskich praw majątkowych, jest określenie stron umowy i jaki przejaw działalności twórczej wykonawcy jest przedmiotem umowy oraz dostarczenie przez wykonawcę rezultatu swojej pracy w wyznaczonym terminie. Za dzień dostarczenia dzieła uznaje się złożenie jego efektów u zamawiającego we wskazany przez niego sposób. W przypadku takiej umowy stosuje się kary umowne za niedotrzymanie warunków zawartych między stronami umowy, które muszą zostać określone w jej treści.

Ponadto w treści umowy powinien pojawić się zapis dotyczący wysokości, sposobu dokonania płatności oraz terminu zapłaty wynagrodzenia przez zamawiającego na rzecz przyjmującego zamówienie, jeśli ten dotrzyma zawartych w niej warunków i dostarczy utwór w terminie. Za dzień otrzymania wynagrodzenia uznaje się zaksięgowanie przelewu na koncie wykonawcy lub dzień wypłacenia wynagrodzenia w gotówce. W przypadku, kiedy warunki te nie zostaną wypełnione, zamawiający nie ma obowiązku regulowania należności.

Można również zawrzeć dodatkowe zapisy w umowie, jak kary za opóźnienie w dostarczeniu dzieła, zobowiązanie do zachowania pewnych informacji w tajemnicy w postaci zapisu lub odrębnej umowy o zachowaniu poufności, a także doprecyzowanie zasad przeniesienia autorskich praw majątkowych.

Najczęściej popełniane błędy w umowach o dzieło z przeniesieniem praw autorskich

Do najczęściej popełnianych błędów podczas zawierania umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich należą:

• brak zapisu o przeniesieniu majątkowych praw autorskich z przyjmującego zamówienie na zamawiającego;

• brak dokładnego określenia przedmiotu umowy;

• brak określenia pól eksploatacji utworu lub dzieła bądź też niedoprecyzowanie obszarów, w jakich dzieło będzie eksploatowane;

• brak określenia terminu wykonania dzieła przy jednoczesnym określeniu kar umownych za jego przekroczenie;

• brak uzgodnienia między stronami umowy formatu, w jakim dzieło ma zostać przekazane zamawiającemu lub nośnika (np. w formacie PDF na pamięci przenośnej);

• brak określenia formy i terminu płatności wynagrodzenia na rzecz wykonawcy po wykonaniu dzieła;

• mylenie w treści umowy dnia przyjęcia dzieła przez zamawiającego z dniem powstania dzieła lub jego dostarczenia przez wykonawcę w przypadku określania terminu;

• brak wskazania w umowie momentu przejścia praw autorskich z przyjmującego zamówienie na zamawiającego;

• niedoprecyzowanie formy lub wysokości kar umownych w przypadku niewywiązania się przyjmującego zamówienie z warunków umowy.

Jaki jest podatek przy umowie o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

Należy również wspomnieć o zmianach przepisów o podatku dochodowym, do jakich doszło wraz z wprowadzeniem Polskiego Ładu w 2022 roku. Przepisy rzutujące na rozliczanie umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich obejmują aktualnie:

• zwiększenie kwoty wolnej od podatku dochodowego do 30.000 zł;

• obniżenie stawki PIT w pierwszym progu podatkowym z 17% na 12%;

• podwyższenie kwoty w pierwszym progu podatkowym z 85528 zł na 120000 zł rocznie;

• podwyższenie górnej granicy 50% kosztów uzyskania przychodów z 85528 zł do 120000 zł rocznie;

• pozostawienie miejsca w oświadczeniu PIT-2 na wprowadzenie wskazówek dla pracodawcy o rezygnacji z 50% kosztów uzyskania przychodów;

• od 2023 roku również prawo do skierowania przez pracownika do zleceniodawcy umowy o dzieło prośby o pomniejszenie wypłaty o kwotę zmniejszającą podatek od wypłat odbywających się w ciągu roku podatkowego.

Ile wynoszą koszty uzyskania przychodu dla umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

Zawarcie umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich jest dobrym rozwiązaniem dla osób, które nie przykładają dużej wagi do odkładania na emeryturę. Przyjmujący zamówienie może zastosować 50% kosztów uzyskania przychodu, przez co kwotę wolną od podatku odlicza się od znacznie niższej podstawy, jednak należy zastrzec, że nie dotyczy to każdej umowy o dzieło, co wymaga dokładniejszego zgłębienia szczegółów. Z kolei jeżeli umowa o dzieło jest rozliczana na skali podatkowej, można zastosować podatek w pierwszym progu wynoszący 12%. Począwszy od 2023 roku, osoby posiadające podpisaną umowę o dzieło mają prawo skorzystać z kwoty zmniejszającej podatek w ciągu roku, dzięki czemu nie muszą czekać na zeznanie roczne.

Jakie są alternatywy dla umów z przeniesieniem praw autorskich?

Najpopularniejszą alternatywą umów zlecenie i o dzieło z przeniesieniem praw autorskich jest tak zwana umowa licencyjna — zwana też umową upoważniającą do korzystania z utworu. Jest to umowa upoważniająca do korzystania przez zamawiającego z praw autorskich twórcy bez ich przenoszenia. Zasadniczą różnicą pomiędzy umową licencyjną a umowami z przeniesieniem praw autorskich jest brak zgody na ingerencję w utwór na licencji przez zamawiającego, co oznacza, że nie może on dokonywać w nim żadnych zmian czy tłumaczyć na inne języki bez zgody autora. Ponadto umowa licencyjna wiąże się z opłatami licencyjnymi, które muszą zostać regularnie opłacane przez stronę korzystającą z utworu w określonych w treści polach eksploatacji. Dodatkowo umowa licencyjna może być wypowiedziana przez osobę użyczającą licencji, co oznacza, że druga strona umowy w przypadku wypowiedzenia traci prawo do dalszego wykorzystywania utworu posiadającego licencję.

Kolejną alternatywą jest umowa prawnoautorska polegająca na przeniesieniu majątkowych praw autorskich z twórcy na osobę trzecią. Można zawrzeć ją z twórcą bez zawierania z nim umowy o pracę czy umowy cywilnoprawnej. Jej jedynym celem jest jednorazowe nabycie praw majątkowych do korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji i czerpania z tego tytułu korzyści finansowych. Dotyczy ona utworu już istniejącego, niewykonanego w ramach zlecenia czy w efekcie pracy twórcy na rzecz osoby nabywającej prawa majątkowe.

W jakich zawodach podpisuje się umowę o dzieło z przeniesieniem praw autorskich?

W niektórych zawodach, zwłaszcza na początku kariery zawodowej, częstą praktyką jest podpisywania umów o dzieło z przeniesieniem praw autorskich w celu zdobycia doświadczenia zawodowego. Niekiedy jest to wygodna forma w trakcie kontynuowania edukacji lub odbywania kursów zawodowych mających na celu podniesienie kwalifikacji zawodowych czy też rozpoczynanie kariery freelancera jeszcze przed dopełnieniem formalności związanych z założeniem własnej działalności gospodarczej. Jednak zdarza się również, że i w trakcie trwania kariery część osób decyduje się na podpisanie umowy o dzieła z przeniesieniem praw autorskich, zwłaszcza jeśli wykonanie utworu nie jest regulowane koniecznością pracy w systemie godzinowym, co pozwala na większą swobodę w trakcie procesu twórczego bez ograniczania kreatywności do sztywnych ram czasowych. Ma to zastosowanie zwłaszcza w zawodzie grafika komputerowego, projektanta, architekta, redaktora, copywritera czy w zawodach artystycznych, jak rzeźbiarz czy malarz.